Του θεολόγου, Γιώργου Ντόκου. Το πρωτοδημοσιεύσαμε στις 11 Μαρτίου 2023
Φωτογραφία εξωφύλλου, πίνακας του Ιερώνυμο Μπος
Οι αρχαίοι Ρωμαίοι έλεγαν ότι ο τρόμος ήταν αυτός που επινόησε πρώτος τους Θεούς (Στάτιος). Η ρωμαϊκή θεολογία ήταν κατά βάση τιμωρητική, οι Θεοί δηλαδή τιμωρούσαν τους ανθρώπους.
Αυτό φαίνεται και στο γνωστό απόφθεγμα του Τερτυλιανού:”Εάν ο Τίβερης φουσκώσει και ο Νείλος δεν υπερχειλίσει, εάν ο Ουρανός δεν μετακινηθεί ή Γη μετακινηθεί, εάν υπάρχει λοιμός ή κάποια πληγή, θα κραυγάσουν αμέσως: Οι Χριστιανοί στα λιοντάρια” (Απολ., 40:2).
Οι Χριστιανοί δηλαδή ήταν αυτοί που προκαλούσαν την οργή των Θεών. Αυτό δεν σημαίνει ότι τα πράγματα είναι διαφορετικά στην Εβραϊκή Βίβλο. Ο Γιαχβέ είναι ένας πολέμαρχος. Κάποιες φορές βοηθά και άλλες εγκαταλείπει τον λαό του.
Στην Βίβλο η τιμωρητική θεολογία θα εκφραστεί με έναν ακραίο τρόπο ανταπόδοσης από την ομάδα κειμένων που αποδίδονται στον Δευτερονομιστή. Το μοτίβο αυτής της Θεολογίας λέει τα εξής: “Όταν ο περιούσιος λαός εγκαταλείπει τον Θεό τότε συναντά καταστροφές και δοκιμασίες”.
Έτσι καταλαβαίνουμε γιατί το ότι ο Υιός του Θεού, Ιησούς Χριστός βρέθηκε στον Σταυρό θεωρήθηκε σκάνδαλο στις επιστολές του Παύλου (Α΄ Κορινθίους 1,17).
Όμως σε αρκετά σημεία στο ευαγγέλιο του Λουκά φαίνεται ότι οι καταστροφές των Ιεροσολύμων και της Παλαιστίνης από τους Ρωμαίους (72 & 135) ήταν μια ακόμη ανταπόδοση του Θεού για την σταύρωση του Υιού του. Όταν ο Χριστός πηγαίνει προς την σταύρωση ο Λουκάς μας παραδίδει τον εξής διάλογο: “Τον ακολουθούσε και μεγάλο πλήθος λαού και γυναικών, οι οποίες κτυπούσαν το στήθος και τραβούσαν τα μαλλιά τους και θρηνούσαν γι’ αυτόν. Ο Ιησούς αφού στράφηκε σε αυτές είπε· “θυγατέρες Ιερουσαλήμ, μη κλαίτε για εμένα, αλλά να κλαίτε για τον εαυτό σας και τα παιδιά σας. Διότι ιδού έρχονται ημέρες… (Λουκ. 23,28-29)
Αυτός που θα αναπτύξει την θεολογία ότι ο Θεός είναι αγάπη είναι ο Ιωάννης στις επιστολές, αντίθετα η Αποκάλυψη που αποδίδεται επίσης στον Ιωάννη είναι επίσης ένα αποκαλυπτικό κείμενο και ως τέτοιο εκφράζει επίσης μια τιμωρητική έως και εκδικητική θεολογία.
Θεοδικία* ονομάζουμε γενικά το γεγονός ότι ο Θεός δεν μπορεί να ανταποκριθεί στα χαρακτηριστικά που του αποδίδουμε. Κάτι τέτοιο συνέβη στους Ιουδαίους που ήταν για αιώνες υπόδουλοι ενώ πίστευαν ότι έχουν έναν ισχυρό Θεό.
Στον Χριστιανισμό μετά από κάθε καταστροφή εμφανίζεται το εξής ερώτημα: πώς μπορεί ο Θεός της αγάπης να στέλνει καταστροφές;
Μια πρώτη αντίδραση είναι ότι ο Θεός μέσα από τις τιμωρίες καλεί τους ανθρώπους σε σωτηρία μέσα από την μετάνοια. Αυτό το σχήμα προϋποθέτει τον άνθρωπο ως αμαρτωλό.
Έτσι είδαμε αυτές τις ημέρες από αρχιερείς μέχρι λόγιους μοναχούς να προειδοποιούν και να ισχυρίζονται ότι το δυστύχημα στα Τέμπη, το Ουκρανικό, οι σεισμοί προέρχονται από τις αμαρτίες μας.
Από την άλλη ακούσαμε έναν ιερέα να επικαλείται την καθαρότητα της ζωής του παιδιού του και να θεωρεί τον θάνατο μια συνάντηση με την όντως Ζωή. Σε κάθε περίπτωση στις παραπάνω θεολογικές ερμηνείες διαφεύγουν οι σύγχρονοι πολιτικοί παράγοντες. Ο αχαλίνωτος καπιταλισμός, η αισχοκέρδεια, το μέτρο πάντων είναι το χρήμα…
Για την ιστορία του Χριστιανισμού να πούμε ότι τα δύο πιο σημαντικά πρόσωπα που επιχείρησαν να υπερασπίσουν το ότι ο Θεός είναι αγάπη θεωρούνται σήμερα αιρετικοί από τις αρχαίες εκκλησίες. Ο ένας ήταν ο Ωριγένης και ο άλλος ο Λούθηρος.
*(σημείωση της επιμελήτριας)
Η έννοια «θεοδικία», στο αρχαιοελληνικό πλαίσιο, σχετίζεται με την κρίση των θεών σχετικά με την αθωότητα ή την ενοχή ενός κατηγορουμένου. Θεοδικία έχουμε, για παράδειγμα, στην περίπτωση του Ορέστη, ο οποίος ύστερα από το φόνο της μητέρας του και το κυνήγημά του από τις Ερινύες, αθωώθηκε τελικά στο δικαστήριο των θεών, με την ψήφο της Αθηνάς. Θεοδικία έχουμε, επίσης, και στην περίπτωση της τιμωρίας του Προμηθέα από τον Δία.
Σε ιστορικά μεταγενέστερο φιλοσοφικό πλαίσιο, εντός της χριστιανικής θεώρησης των πραγμάτων, ο όρος «θεοδικία», όπως τον χρησιμοποιεί ο Λάϊμπνιτς για παράδειγμα, αναφέρεται στο ερώτημα εάν και πώς συμβιβάζεται η ύπαρξη του κακού στον κόσμο με την πανσοφία, παναγαθότητα, παντοδυναμία και δικαιοσύνη του Θεού. Το ερώτημα περί των καταστροφών ως θεϊκή τιμωρία των ανθρώπων για τις αμαρτίες τους, εντάσσεται σε αυτό το ιδεολογικό πλαίσιο και, όπως αναφέρεται και πιο πάνω στο άρθρο, απαντιέται με διαφορετικούς τρόπους από τις διαφορετικές θρησκευτικές παραδόσεις.
