Του Νίκου Σερβετά
Είχα την μεγάλη τύχη, κυρίως στα φοιτητικά μου χρόνια, να γνωρίσω ανθρώπους, όχι μόνο καθηγητές μου, οι οποίοι με σωστό τρόπο, εύληπτο και κατανοητό, μας έμαθαν κάτι παραπάνω «απ΄ αυτό που λέει το βιβλίο».
Θυμάμαι χαρακτηριστικά έναν απ’ αυτούς, στο μάθημα της Κοινωνικής Ψυχολογίας, να μας λέει «βρείτε και διαβάστε του Δίκαιους του Καμύ. Δεν είναι μυθιστόρημα αλλά θεατρικό έργο. Μπορεί να δυσκολευτείτε λίγο στην κατανόηση αλλά είναι ένα πολύ σημαντικό έργο»
Απευθυνόταν, κυρίως, στους Σουηδούς συμφοιτητές μου, γι’ αυτούς είπε «…μπορεί να δυσκολευτείτε λίγο.» Για μένα, τον Έλληνα, φρέσκο στον αγώνα και στην αγωνία της Αριστεράς δεν υπήρχε καμμία απολύτως δυσκολία. Από τον Καμύ ήξερα τον Επαναστατημένο Άνθρωπο, τον Ευτυχισμένο Θάνατο και είχα αφήσει, χωρίς να τελειώσω, τον Ξένο και την Πανούκλα. Ψυχοπλακωτικά στη νύχτα και το κρύο της Σουηδίας.
Ήταν όμως πολύ επίκαιρο θέμα στην κοινωνική ζωή μου οι συζητήσεις για την Ανανεωτική Αριστερά. Αρχές της δεκαετίας του ’80 ο Μπερλινγκουέρ, ο μπεν Μπελά και ο Τίτο σηματοδοτούσαν ο καθένας κάτι σημαντικό, χωρίς ακόμα να ξέρω ακριβώς τι;
Και ήρθαν Οι Δίκαιοι και πήραν οι σκέψεις τον δρόμο τους.
Όταν δε το είχα διαβάσει, θεατρικό, φτιάχνοντας μόνος τα πρόσωπα των χαρακτήρων, με εργαλείο τις έως τότε γνώσεις μου, άρχισα να τα βλέπω μπροστά μου. Απίστευτη χαρά!
Αυτός που κατάφερνα να διακρίνω πλέον, χωρίς καμμία αμφιβολία, ήταν ο δογματικός άνθρωπος κάθε πολιτικής απόχρωσης, ακόμα και του δικού μου χώρου, αυτός που έχει βολευτεί στα στεγανά του και δεν θέλει ούτε μια μικρή προσπάθεια να κάνει για να δει αν υπάρχει κάτι άλλο, πέρα απ’ αυτό που γνωρίζει ο ίδιος.
Η επαλήθευση αυτής της σκέψης ερχόταν, σχεδόν πάντα, κάθε φορά που μέσα στον ενθουσιασμό μου ανέφερα σε κάποιον τους Δίκαιους του Καμύ και εισέπραττα το ειρωνικό «Χαχαχα, εννοείς τη Δίκη του Κάφκα»
Όχι, εννοούσα αυτό που έλεγα αλλά «οι πολλοί» εκ των συνομιλητών μου δεν έμπαιναν στον κόπο να ακούσουν, πολύ δε περισσότερο να καταλάβουν κάτι που ξέφευγε από τα δικά τους όρια, που ήταν στα μέτρα του δικού τους βεληνεκούς, αλλά πρόβαλαν αμέσως αυτό που γνώριζαν για το οποίο ήταν βέβαιοι, που δεν θα τάραζε την ηρεμία τους.
Το περιστατικό αυτό, το θυμήθηκα όταν είδα ότι σήμερα συμπληρώνονται 63 χρόνια από το αυτοκινητιστικό δυστύχημα που έκοψε το νήμα της ζωής του Αλμπέρτ Καμύ.
Παραθέτω ένα μικρό απόσπασμα από το θεατρικό έργο του Οι Δίκαιοι καθώς και μία σημείωση αναφορικά με την αντιμετώπιση που είχε από τον τύπο της αριστεράς, όταν το έργο πρωτοπαίχτηκε στην Ελλάδα, στις αρχές της δεκαετίας του ’60.
Μικρό απόσπασμα
Το θέμα εν συντομία: μία ομάδα επαναστατών το 1905 στη Ρωσία ετοιμάζεται να δολοφονήσει τον μεγάλο Δούκα. Αν και ήταν όλα προγραμματισμένα, την ώρα που έπρεπε να ρίξει τη βόμβα ένας νεαρός επαναστάτης, ο Καλιάγεφ, δίστασε και δεν το έκανε επειδή είδε ότι μαζί με τον Δούκα μέσα στην άμαξα που τον μετέφερε ήταν και δύο παιδία.
Η σκηνή διαδραματίζεται αμέσως μετά την ολιγωρία του Καλιάγιεφ και την επιστροφή του στη γιάφκα της οργάνωσης.
Ο συγγραφέας μέσω του ρομαντικού επαναστάτη, του «ανελαστικού φανατικού» και των άλλων μελών της οργάνωσης κάνει παραλληλισμούς, θέτει ερωτήματα και προσπαθεί να δώσει απαντήσεις.
Σόνια: Θα μπορούσες να πυροβολήσεις, με ανοικτά τα μάτια από κοντά, ένα παιδί;
Στεπάν: Αν μου το έλεγε η οργάνωση θα μπορούσα.
Σόνια: Γιατί κλείνεις τα μάτια;
Στεπάν: Ίσως για να σκεφτώ καλύτερα τη σκηνή και να απαντήσω αφού δω πρώτα καλά την εικόνα.
Σόνια: Άνοιξε τα μάτια και νοιώσε ότι η οργάνωση θα ’χανε το κύρος και την επιρροή της αν ανεχόταν έστω και για μια στιγμή να σκοτώνονται παιδιά από τις μπόμπες μας.
Στεπάν: Δεν με νοιάζουν αυτές οι ανοησίες. Όταν αποφασίσουμε να ξεχάσουμε τα παιδιά, εκείνη τη μέρα θα ’μαστε άρχοντες του κόσμου και η επανάσταση θα θριαμβεύσει.
Σόνια: Τη μέρα εκείνη η επανάσταση θα μισηθεί απ’ όλη την ανθρωπότητα.
Στεπάν: Τι σημασία έχει; Αν αγαπάμε την επανάσταση τόσο που να την επιβάλουμε σ’ όλο τον κόσμο θα σώσουμε την ανθρωπότητα απ’ τον εαυτό της κι απ’ τη σκλαβιά.
Σόνια: Κι αν ολόκληρη η ανθρωπότητα απορρίψει την επανάσταση; Κι αν ολάκαιρος ο λαός, που αγωνίζεσαι γι’ αυτόν δεν θέλει να σκοτώνονται τα παιδιά; Πρέπει τότε να κτυπήσεις και τον λαό;
Καλιάγιεφ: Στεπάν, ντρέπομαι για μένα, κι όμως δεν θα σ’ αφήσω να συνεχίσεις. Δέχθηκα να σκοτώσω για να ανατρέψω τον δεσποτισμό. Μα πίσω απ’ όσα λες βλέπω να διακρίνεται ένας άλλος δεσποτισμός, που θα με μεταβάλει σε δολοφόνο, ενώ εγώ προσπάθησα να φέρω δικαιοσύνη.
Μία άποψη
Το έργο ανέβηκε για πρώτη φορά στο Παρίσι τον Δεκέμβριο του 1949 και στην Ελλάδα τον Οκτώβριο του 1960. Από τις κριτικές που γράφηκαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάσει αυτή στην «Αυγή» όπου μεταξύ άλλων αναφέρει: «…τίθεται κατ’ αρχήν ένα ηθικό πρόβλημα. Στην ουσία του όμως έπαψε να ενδιαφέρει, αφού ιστορικά το κόμμα του επιστημονικού σοσιαλισμού έχει καταδικάσει για πάντα την πολιτική δολοφονία σαν επαναστατική τακτική και πράξη. Δεν παρουσιάζει λοιπόν αντίκρισμα στο σήμερα η σύγκρουση Καλιάγεφ – Στεπάν. Βρίσκονται και οι δύο θα λέγαμε «εκτός θέματος»…»
Σαν να χρειαζόταν να απολογηθεί για κάτι που άμεσα δεν την αφορούσε, σαν να επρόκειτο να θεωρηθεί υπόλογη και μέσω αυτής ο πολιτικός χώρος που εκπροσωπούσε, για ένα έργο που έγραψε ένας Γάλλος συγγραφέας και ανέβασε ένας θίασος, επικεφαλής του οποίου ήταν ο Δημήτρης Μυράτ.
