Πληθυσμός αφρικανικής καταγωγής που δεν έχει προκύψει από πρόσφατες μεταναστεύσεις αλλά έχει παλαιότερη ιστορική προέλευση. Τα χαρακτηριστικά των περισσοτέρων είναι αφρικανικά τα οποία όμως έχουν αλλοιωθεί από τις επιμειξίες και τη συμβίωση με άλλους πληθυσμούς της Θράκης επί περίπου 250 χρόνια.
Οι Αφροέλληνες, είναι Έλληνες πολίτες, και αποτελούν ένα μέρος της μουσουλμανικής μειονότητας της Θράκης. Δεν υπάρχει ακριβής αριθμός του πληθυσμού τους. Οι περίπου 50-100 οικογένειες, τα περισσότερα μέλη των οποίων έχουν καθαρά αφρικανικά χαρακτηριστικά, ζουν σε δύο χωρία στην κοιλάδα του Νέστου: το Παλιό Εράσμιο και το Άβατο.
«Αν θέλετε να πάτε στους μαύρους θα πάρετε τον επόμενο δρόμο και θα προχωρήσετε καμιά 500αριά μέτρα» μου είχε πει, την άνοιξη του 2017 που είχα κάνει το ρεπορτάζ, κάτοικος του Άβατου όταν με είδε να κοιτάω και να φωτογραφίζω τη ζωγραφιά με τα δύο παιδικά πρόσωπα, ένα λευκό και ένα μαύρο, στον τοίχο του παιδικού σταθμού που βρίσκεται στην είσοδο του χωριού.
Στο τέλος των 500 μέτρων υπάρχει μια μεγάλη πλατεία, κυριαρχεί το κτίριο του σχολείου και η επιγραφή με γράμματα που δεν μπορώ να διαβάσω. Σπίτια χαμηλά, αγροτικά, ελάχιστοι άνθρωποι στο δρόμο. Ρωτάω κάποιον που σκουπίζει έξω από το πέτρινο περίπτερο. «Στο καφενείο, από ’κει θα περάσουν σιγά –σιγά όλοι»
Οι όποιες επιφυλάξεις είχα, έφυγαν από τον τρόπο που με υποδέχτηκαν. Η συζήτηση άρχισε εύκολα. «Ο Σπάρτακος ήταν ένας από μας» μου λέει ο Ολγκιούνκαι με σοκάρει. Ο Σπάρτακος ήταν από τη Θράκη αλλά ήταν λευκός. Ο Ολγκιούν ξέρει ότι και ο ίδιος όπως και οι συγχωριανοί του είναι μακρινοί απόγονοι Αφρικανών σκλάβων κι έτσι αναγνωρίζει στο θρακιώτη Σπάρτακο ένα εμβληματικό πρόγονο, ίσως βέβαια και να έχει μπερδευτεί λίγο από το ειδώλιο (σ.σ. μικρό πήλινο αγαλματίδιο) που έχει δει στο μουσείο των Αβδήρων και απεικονίζει ένα μαύρο πολεμιστή. Οι αρχαιολόγοι το χρονολογούν από τον 5οπ.Χ. αιώνα και θεωρούν ότι βρέθηκε στην περιοχή από την εκστρατεία του Ξέρξη, στον στρατό του οποίου υπήρχαν Αιθίοπες στρατιώτες και σκλάβοι.
Γενικά, πάντως, επικρατεί σύγχυση αναφορικά με την καταγωγή τους. Δεν έχουν εθνολογική σχέση με τους μουσουλμάνους της Κομοτηνής ή τους Πομάκους της Ξάνθης και το λένε οι ίδιοι. Οι διαφορές και ο τρόπος ζωής τους είναι σαφής. Ο πληθυσμός τους εμπλουτίστηκε, μετά την υπογραφή της Συμφωνίας της Λωζάνης, από ανάλογους πληθυσμούς που ζούσαν στις γύρω περιοχές και οι οποίοι επέλεξαν να μην πάνε στην Τουρκία αλλά να παραμείνουν σε χωριά Ανατολικά της Χρυσούπολης, μεταξύ των ποταμών Νέστου και Έβρου, όπως επέτρεπε η Συμφωνία. Εγκαταστάθηκαν στις παρυφές της κοιλάδας του Νέστου για να βρουν γη και να τη μοιραστούν με Έλληνες επίσης εκτοπισμένους από τα εδάφη της Μικράς Ασίας.
«Με την περιοχή ασχολείται ο υπουργός Εξωτερικών, γιατί να είναι έτσι;» λέει με παράπονο ο Ολγκιούν. Είχε παντρευτεί με μία Μολδαβή αλλά δεν την δέχθηκαν στο σπίτι του, και η κοπέλα γύρισε στην πατρίδα της. Ούτε το σχολείο τελείωσε: «ο δάσκαλος με έλεγε Τούρκο, δεν είμαι Τούρκος. Τα τούρκικα τα μιλάμε όλοι. Έλληνας είμαι και Έλληνας νοιώθω και είμαι ακτιβιστής, δεν μου πάει πολύ η θρησκεία»
Ο Εμίν θυμάται τον παππού του που ζούσε στο χωριό. Ο ίδιος είναι παντρεμένος με χριστιανή, μου ανέφερε και το Ελληνικό επίθετο της. Την γνώρισε όταν σπούδαζε στην Ξάνθη, κλέφτηκαν. Τα τρία παιδιά τους είναι λευκά με «μαύρα χαρακτηριστικά» είπε γελώντας. «Πολλά παιδιά είναι έτσι, τα χαρακτηριστικά χάνονται και ξαναεμφανίζονται, βλέπεις λευκή γιαγιά με μαύρο εγγόνι». Παρ’ όλη την απόσταση στέλνει τα παιδιά του σε ελληνικό σχολείο στην Ξάνθη. «Εκεί μαθαίνουν καλύτερα γράμματα, τα προσέχουν»
«Είμαστε ένα κομμάτι της ελληνικής ιστορίας που δεν έχει καταγραφεί» μου είπε φεύγοντας ο Εμίν. Η κουβέντα κράτησε πολύ με άλλους που έμπαιναν και έβγαιναν στο καφενείο. Τον μικρό Σαμπρί που θέλει να πάει να ζήσει στην Τουρκιά διότι εκεί «έχει πιο πολλά παιδάκια σαν εμένα» και την 17χρονη αδελφή του που λέει ότι είναι Ελληνίδα μουσουλμάνα αλλά δεν θα φορέσει ποτέ μαντήλα. Τον Ιγμάν που περιγράφει τις πλάκες που κάνουν σε τουριστικά γραφεία που οργανώνουν εκδρομές «για να δουν οι τουρίστες τους μαύρους»! Αυτός οργανώνει τους κατοίκους του χωριού και εξαφανίζονται. «Οι τουρίστες ζητάν πίσω τα λεφτά τους και κάποτε θα σταματήσει αυτό το πράγμα».
Το χρώμα του δέρματος του καθένα δεν έχει σημασία ούτε τα χαρακτηριστικά του προσώπου του. Άλλωστε ο αδελφός ή ο πατέρας του μπορεί να μην του μοιάζει σε τίποτα. Μόνο ο Ολγκιούν επιμένει: «Θα βάλω υποψηφιότητα στις επόμενες εκλογές, θα είμαι ο πρώτος μαύρος δήμαρχος στην Ελλάδα (…) Γύρισα πολλές χώρες, Γαλλία, Ολλανδία, Βέλγιο, Γερμανία. Δεν μου άρεσε πουθενά, ο αέρας ήταν διαφορετικός. Ήθελα να ζήσω εδώ, στον τόπο των προγόνων μου». Και μου υπενθυμίζει συνεχώς: «Να μην ξεχάσετε ότι εδώ δεν έρχονται εφημερίδες, όταν το δημοσιεύσεις να μου στείλεις πολλές για να έχω να τις δείχνω. Θα κάνω το άρθρο κορνίζα και θα το πάω σε αυτούς κάτω, στον Πολιτιστικό Σύλλογο»
Η περίπτωση του Ρασίμ
Είναι ο ιδιοκτήτης του καφενείου του χωριού στο Άβατο. Πήγα μόνος μου να τον βρω, νωρίς ένα πρωί. Μίλησε ευχαρίστως αλλά δεν ήθελε ούτε τη φωτογραφική μηχανή να δει ούτε να ανοίξει το μαγνητόφωνο. Η περίπτωση του είναι από τις ξεχωριστές όπως, τα χαρακτηριστικά του προσώπου του και ο τρόπος σύνταξης των κατά τα άλλα πολύ καλών ελληνικών του.
Εγγόνι μουσουλμάνου από τον Καύκασο που έφθασε στην περιοχή στις αρχές του Α Παγκοσμίου Πολέμου όταν οι Οθωμανοί ήθελαν να πυκνώσουν με μουσουλμάνους τον πληθυσμό της Θράκης. Μετά τη λήξη του πολέμου, στην ανταλλαγή των πληθυσμών, ως Οθωμανός έπρεπε να φύγει από το χωριό. «Αυτός είναι καλός άνθρωπος, να τον κρατήσουμε, είπαν οι κάτοικοι του χωριού για τον παππού μου» μας μεταφέρει σήμερα ο Ρασίμ. Ο μόνος τρόπος που υπήρχε για να παραμείνει ήταν να έχει κάνει οικογένεια με ντόπια. Και τον πάντρεψαν, με μία μαύρη. Ο γιός τους είναι ο πατέρας του Ρασίμ.
«Δεν έχει άλλους σαν και μένα στην περιοχή. Προσπάθησα κάποτε να πάω στην Τουρκία για να ζήσω εκεί αλλά δεν τα κατάφερα. Δεν μιλάμε τα ίδια τούρκικα, εγώ μιλάω όπως οι μουσουλμάνοι από την Ξάνθη μέχρι την Αδριανούπολη, εμείς τα λέμε θρακιώτικα, αυτά δεν τα καταλαβαίνουν στην Τουρκία. Εδώ γεννήθηκε ο πατέρας μου, εδώ γεννήθηκα εγώ, εδώ θα μείνω. Μόνο που τα παιδιά μου έχουν πάει στη Γερμανία, για δουλειά, ξέρεις, αλλά ούτε εκεί θέλω να πάω. Εδώ θα μείνω»
Όπως σε κάθε καφενείο χωριού
Από συζήτηση σε καφενείο στο Παλιό Εράσμιο, ένα από τα δύο χωριά του Νομού Ξάνθης που κατοικείται από Αφροέλληνες: Ιστορίες από τον στρατό, σύγκριση του ΠΑΣΟΚ με τον ΣΥΡΙΖΑ, παράπονα που όλες οι κυβερνήσεις δίνουν υψηλότερα επιδόματα στους Ρομά «που δεν τα κάνουν τίποτα, ενώ εμείς τα χρειαζόμαστε για λιπάσματα στα χωράφια». «Θα ξαναβγεί ο ΣΥΡΙΖΑ (υπενθύμιση: το ρεπορτάζ έγινε την άνοιξη του 2017) αλλά έχει στον νομό τρεις βουλευτές και εμείς εδώ δεν έχουμε δει κανένα», «χρειάζονται τα λεφτά που δίνει η Αλληλεγγύη», «μεγάλη ανεργία, τα παιδιά μας φεύγουν για τη Γερμανία, να δουλέψουν», «αυτοί που έχουν τα μεγάλα χωράφια όταν είναι να μαζέψουν τη σοδειά φέρνουν εργάτες από τη Βουλγαρία με 20 ευρώ τη μέρα, εμείς προσπαθούμε να ζήσουμε με 2-3 στρέμματα που έχει ο καθένας»,
Η προσπάθεια για να στραφεί η συζήτηση στα θέματα της δικής τους μειονότητας δεν προχωράει, σκοντάφτει σε φράσεις όπως «μα δεν έχουμε διαφορές, μαζί ζούμε όλα τα χρόνια, στις γιορτές μας έρχονται, στα πανηγύρια τους πηγαίνουμε», «όταν ήμασταν μικροί παίζαμε με τον Αρχοντή μπάλα στην ίδια ομάδα», «από τότε που μπήκε η δορυφορική τηλεόραση βλέπουμε πιο πολύ τουρκικά κανάλια, τα ελληνικά δεν έχουν τίποτα να δεις».
Συνεργάζονται στον αγροτικό συνεταιρισμό, από τους λίγους στην Ελλάδα που παραμένει ισχυρός. Πολλοί λίγες γυναίκες φοράνε μαντήλα, συνήθως οι μεγαλύτερης ηλικίας. Έχουν το μεγαλύτερο ποσοστό στη χώρα σε πολιτικούς γάμους, ξεπερνάει το 80% όταν στην υπόλοιπη χώρα μόλις ξεπερνάει το 50%: «Για να μην μπλέκουμε με τους παπάδες και τους μουφτήδες και για να παίρνουν και τα κορίτσια κληρονομιά»
Αν υπάρχει κάποια διαφορά είναι μόνο μεταξύ χριστιανών και μουσουλμάνων και αυτή δεν είναι ορατή. «Εμένα η γιαγιά μου ήταν Βουλγάρα άσπρη, ο γιος μου παντρεύτηκε Πομάκα. Εμείς εδώ είμαστε “κρμά”. Κρμά στη γλώσσα μας θα πει “ανακατεμένος”».
Ήρθαν τον 18ο και 19ο αιώνα
Λάμπρος Μπαλτσιώτης, Ιστορικός, στο Πάντειο Πανεπιστήμιο:
«Η περίπτωση της Ξάνθης δεν είναι μία τρομερή ιδιαιτερότητα, αντίθετα δεν αποτελεί καν ιδιαιτερότητα. Οι κοινότητες οι οποίες διατηρούνται ως κοινότητες και τα μέλη τους διατηρούν κάποια φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά τέτοιου τύπου, ξέρουμε ότι ήρθαν στον σημερινό Ελλαδικό χώρο τον 18ο και 19ο αιώνα» μου είχε πει ο ιστορικός Λάμπρος Μπαλτσιώτης, εντεταλμένος διδασκαλίας στο Πάντειο πανεπιστήμιο.
«Απ’ ότι γνωρίζουμε από τις διάφορες πηγές, στα πλαίσια των μετακινήσεων των πληθυσμών που γίνονταν στην Οθωμανική αυτοκρατορία, βρέθηκαν στα Βαλκάνια και στη σημερινή Τουρκία, άνθρωποι από το Σουδάν και από τη Νότια Αίγυπτο. Αυτοί που στα Τούρκικα ονομάζονται «Αράπ» δηλαδή «μαύροι». Οι άνθρωποι αυτοί βρέθηκαν σε διάφορές περιοχές, από το σημερινό Μαυροβούνιο μέχρι τη νότια Τουρκία. Υπάρχουν ακόμα οι κοινότητες οι οποίες στο παρελθόν ήταν πολυπληθείς αλλά σταδιακά και για διάφορους λόγους που σχετίζονται κυρίως με το γεγονός ότι πολλοί μουσουλμάνοι έφυγαν από τα Βαλκάνια στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα σήμερα έχουν μείνει πολύ λίγες.
Επειδή οι ίδιοι ήταν μουσουλμάνοι, υιοθέτησαν τη γλώσσα της κοντινής σε αυτούς μουσουλμανικής κοινότητας. Για παράδειγμα στη Ξάνθη τα τουρκικά, στο Μαυροβούνιο τα αλβανικά. Ανάλογα με την κοινότητα την περιοχή και την οικονομική κατάσταση διατήρησαν, περισσότερο ή λιγότερο, την ενδογαμία. Η παρουσία τους δεν είναι κάτι παράξενο, διότι υπάρχουν ακόμα πολλές κοινότητες τέτοιου τύπου. Υπήρχαν και στην Κρήτη αλλά τα μέλη τους έφυγαν με την ανταλλαγή των πληθυσμών. Ένα μεγάλο μέρος τους, ανεξαρτήτως φυσιογνωμικών χαρακτηριστικών, αφομοιώθηκε από τον τοπικό πληθυσμό και σήμερα μπορεί να είναι χριστιανοί και να μην γνωρίζουν ούτε οι ίδιοι την καταγωγή τους.
Αναφερόμαστε, λοιπόν, σε αυτές τις κοινότητες που τα μέλη τους έχουν διατηρήσει τα χαρακτηριστικά τους και οι κοινότητες έχουν παραμείνει μουσουλμανικές. Αυτές οι κοινότητες δεν σημαίνει ότι ήταν αποκομμένες από την υπόλοιπη κοινωνία, πολλά από τα μέλη τους ήταν αγρότες. Αυτό είναι το γενικό μοντέλο. Στην Ξάνθη ο μουσουλμανικός πληθυσμός είχε και αυτό το στοιχείο, σε ένα μικρό του κομμάτι.».
* Το ρεπορτάζ έγινε την άνοιξη του 2017. Πρώτη δημοσίευση στο Καμίνι 11/6/2023
