Της ψυχολόγου Ακριβής Κονιδάρη
Πριν αρκετά χρόνια, συγκεκριμένα το 1973, άρχισε η μελέτη ενός παράδοξου γεγονότος: οι όμηροι μιας τραπεζικής ληστείας στη Στοκχόλμη, Σουηδία, μετά από 6 μέρες περιορισμού τους, φάνηκε ότι είχαν αναπτύξει ισχυρό συναισθηματικό δεσμό με τους ανθρώπους που τους είχαν κρατήσει ομήρους, τους οποίους υπερασπίστηκαν μετά την απελευθέρωση τους από την αστυνομία. Μια γυναίκα μάλιστα αρραβωνιάστηκε έναν απ’ αυτούς.
Το φαινόμενο μελετήθηκε και αναλύθηκε από αρκετούς επιστήμονες και η εξήγηση που δόθηκε ήταν ότι το άτομο που γίνεται θύμα βίαιης επίθεσης/κακοποίησης αρχικά και προκειμένου να επιβιώσει πέφτει σε κατάσταση ύπνωσης – παράλυσης αποδεχόμενο την παραβατική συμπεριφορά του θύτη του και στη συνέχεια αναπτύσσει συναισθήματα οίκτου και αγάπης για αυτόν, προσπαθώντας να κατανοήσει και να δικαιολογήσει τη βίαιη συμπεριφορά του.
Αρχίζει, δηλαδή, ως μηχανισμός άμυνας και αυτοσυντήρησης και μετατρέπεται σε “ψευδή” συναισθηματική κατάσταση.
Το θύμα με λίγα λόγια εγκλωβίζεται ανάμεσα σε αλληλοσυγκρουόμενα συναισθήματα: φόβο, θυμό και επιθυμία για την απελευθέρωση του απ’ τον δράστη και συγχρόνως συμπόνοιας για τις αδυναμίες και τις ανάγκες του.
Ο κατάλογος των διαφορετικών μορφών συναισθηματικής εξάρτησης είναι μεγάλος και αφορά κακοποιητικές σχέσεις ανάμεσα σε μέλη μιας οικογένειας, μιας σχολικής κοινότητας, εξαπλώνεται σε σχέσεις εργασίας, σε θρησκευτικές ή πολεμικές αιχμαλωσίες.
Ο φόβος και η ανασφάλεια (πολιτική, οικονομική, κοινωνική) δημιουργούν εξαρτήσεις που σιγά μα σταθερά αποκτούν τον μανδύα ψευδών συναισθημάτων: Τον καιρό της πανδημίας παραδείγματος χάριν, η ζωή μας τέθηκε στον απόλυτο έλεγχο των “επαϊόντων”.
Αναπτύξαμε αναγκαστικά σχέσεις εξάρτησης με την προβεβλημένη σε όλα τα μέσα ενημέρωσης αυθεντία τους και ως επόμενο μια διαστρεβλωμένη γκάμα συναισθημάτων (αφοσίωση, λατρεία) και υποταγή απέναντι τους. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει σε κρίσεις κάθε μορφής:
– Το παιδί υφίσταται τη βία κακοποιητικού γονέα από φόβο και δέος απέναντι στην αυθεντία του.
– Η σύζυγος υπομένει υπό την απειλή του χωρισμού.
– Ο εργαζόμενος δεν προβάλλει αντίσταση υπό την απειλή της απόλυσης και της ανεργίας που θα ακολουθήσει.
– Ο μικρόσωμος μαθητής γιατί δεν τολμάει να αναμετρηθεί με τη δύναμη των νταήδων συμμαθητών του και την απομόνωση του.
– Η ερωτευμένη γυναίκα, που τις περισσότερες φορές έχει υπάρξει θύμα βίας στο οικογενειακό της περιβάλλον στο παρελθόν, αναπτύσσει μια ψευδή εικόνα για τις προθέσεις του θύτη της και τον δικαιολογεί: “Με χτυπάει αλλά μετά το μετανιώνει και κλαίει σαν μικρό παιδί…τον λυπάμαι ..έχει περάσει τόσα κι αυτός…”
Και ο κακοποιητής; Οι μελέτες δείχνουν ότι συνήθως πρόκειται για μια ναρκισσιστική προσωπικότητα που επιβεβαιώνει την αγάπη στον εαυτό του ελέγχοντας απολύτως το θύμα του.
Τα θύματα κακοποίησης ακόμη κι αν ξεπεράσουν την ωραιοποίηση της κατάστασης για να δικαιολογήσουν τον θύτη, τον εαυτό τους ή και τα δύο, μπορεί να δεχτούν μια άλλου είδους κακοποίηση όταν αποφασίσουν να μιλήσουν σε πρόσωπο εμπιστοσύνης τους:
Τον αποτροπιασμό και τα επικριτικά του σχόλια για όσα πέρασαν μη βρίσκοντας το κουράγιο να το αποκαλύψουν. Ο φαύλος κύκλος της βίας δεν κλείνει εύκολα.
Η πρόληψη είναι η λύση και αυτό γίνεται μέσω της αποτροπής της ανοχής οποιασδήποτε μορφής κακοποιητικής συμπεριφοράς. Το χτίσιμο της αυτοεκτίμησης εμπνέεται απ’ την οικογένεια και αναπτύσσεται και καλλιεργείται στο σχολείο όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης.
Διότι η αγάπη δεν μπορεί να είναι φόβος, οίκτος, υποτέλεια, υποταγή ή συγκάλυψη.
