Εικόνα εξωφύλλου: Σκαπανείς του Β ’ Τάγµατος φιλοτεχνούν τον “Παρθενώνα”». Φωτογραφία του Απόστολου Βερβέρη (Συλλογή Σ.Μ)
Ο Στρατής Μπουρνάζος έγραψε στην Εφημερίδα των Συντακτών (απ’ όπου και η φωτογραφία εξωφύλλου) για τη Μακρόνησο και το βίντεο Κασσελάκη:
“Γράφτηκαν πολλά για το μακρονησιώτικο βίντεο του Στέφανου Κασσελάκη –από το ότι δεν ζήτησε την άδεια του ΚΑΣ μέχρι την αισθητική του.
Το μείζον πρόβλημα βρίσκεται σε αυτή καθαυτή τη σύλληψη του βίντεο: στην επιλογή της Μακρονήσου ως τόπου ενός σποτ για τις εκλογές του ΣΥΡΙΖΑ, καθώς και στο κεντρικό του μήνυμα: ο διχασμός του Εμφυλίου ως αφορμή για να μιλήσει περί εσωκομματικής συμφιλίωσης.
Τι είναι η Μακρόνησος; Ένα μεγάλο στίγμα για το ελληνικό κράτος, ένας τόπος ακραίου σωματικού και ψυχικού βασανισμού. Εκεί το 1947-1950 τουλάχιστον 50.000 κομμουνιστές και αριστεροί βασανίστηκαν για να αποκηρύξουν τις ιδέες τους, εγχείρημα που το κράτος των εθνικοφρόνων και ο στρατός πρόβαλλαν ως «θαύμα». Είναι το πρώτο στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Δυτική Ευρώπη μετά τον Πόλεμο, με νωπές τις μνήμες των ναζιστικών στρατοπέδων, όπως γράφει ο Φίλιππος Ηλιού. Ένας ιστορικός τόπος με βαριά μνήμη – και είναι κρίμα ότι μιλάμε γι’ αυτόν με τέτοιες αφορμές.
Δεν είναι για τέτοια σποτάκια η Μακρόνησος. Μπορούμε να φανταστούμε, στην κούρσα για το εσωκομματικό χρίσμα, βιντεάκια ενός Ρώσου πολιτικού από την Κολυμά ή ενός Ισραηλινού από το Νταχάου;
Όσα λέει ο Στ. Κασσελάκης επιδεινώνουν τα πράγματα. Το Μακρονήσι δεν συμβολίζει τον αδελφοκτόνο διχασμό, σε αντίθεση π.χ. με τον Γράμμο (όπου η Βουλή δημιούργησε το Πάρκο Εθνικής Συμφιλίωσης). Η Μακρόνησος μπορεί να συμβολίσει πολλά: τον οργανωμένο βασανισμό και τον πόνο, την κρατική βαρβαρότητα και προπαγάνδα, τις φρονηματικές διώξεις, την εξόντωση των κομμουνιστών, την αντίσταση, τη σιωπή, την αποσιώπηση, όχι όμως τον διχασμό.
Αλήθεια, θα λέγαμε για ένα γκουλάγκ ή ψυχιατρείο στη Σοβιετική Ένωση, για τη Βίλα Γκριμάλντι στο Σαντιάγο (διαβόητο τόπο βασανισμού) ότι εκεί η Ρωσία ή η Χιλή «κόπηκαν στα δύο»; Επιπλέον, ο διχασμός του Εμφυλίου δεν έχει καμιά σχέση με τις σημερινές πολιτικές αντιπαραθέσεις.
Προσπερνώ τις άρες μάρες ότι οι Μακρονησιώτες δεν συμφωνούσαν σε όλα, αλλά δρούσαν ενωμένοι («Λέτε να μην είχαν διαφωνίες, διαφορετικές προσεγγίσεις; Όμως στάθηκαν ο ένας δίπλα στον άλλον […] Αυτό πρέπει να κάνουμε κι εμείς σήμερα»…). Αυτός ο αχταρμάς ευτελίζει τη μνήμη, διαλύοντας ταυτόχρονα τη σκέψη και την πολιτική στο σήμερα: δεν πρόκειται για ιεροσυλία, αλλά για ασυναρτησία. Τέλος, η βιντεοσκηνοθεσία, με τον Κασσελάκη να περιηγείται στην «Ανεξερεύνητη Μακρόνησο» και τον ναύαρχο Αποστολάκη στον ρόλο του Αντώνη του βαρκάρη του Σερέτη, φαιδροποιεί την κατάσταση. Με τρόπο θλιβερό όμως.
Η αρνητική διαφήμιση θεωρείται κι αυτή διαφήμιση. Εδώ όμως δεν μιλάμε για διαφήμιση, αλλά για την ιστορία, τη μνήμη, την πολιτική, για αξίες που αγγίζουν τον πυρήνα της ύπαρξης. Μια χρησιμότητα του βίντεο, πάντως, είναι να μας θυμίζει οδυνηρά την εγκατάλειψη της Μακρονήσου. Ανακηρύχθηκε ιστορικός τόπος από τη Μελίνα Μερκούρη το 1989 και σήμερα ρημάζει. Τα κτίρια, υλική αποτύπωση της μνήμης, καταρρέουν. Ας κάνουμε κάτι: το χρωστάμε όχι μόνο στους προγόνους, αλλά στους εαυτούς μας και στους επιγόνους.
