Της Ντίνας Δασκαλοπούλου στην Εφημερίδα των Συντακτών
Κανονικά αυτό το ρεπορτάζ θα έπρεπε να το γράφει ο πατέρας μου με ρυθμό πολυβόλου στο smart phone του, αυτός ο ίδιος άνθρωπος που, αν και κάποτε μάχιμος ρεπόρτερ, αρνούνταν πεισματικά επί δεκαετίες να αγοράσει υπολογιστή, θα μπορούσε έξοχα να εξηγήσει πώς τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να αλλάξουν τη ζωή σας στην (συγγνώμη, μπαμπά) τρίτη ηλικία.
Αλλά και, την ίδια στιγμή, να εξηγήσει βιωματικά τι είναι αυτό το περίφημο «ψηφιακό χάσμα» που για να γεφυρωθεί -και να εξοφληθεί ηλεκτρονικά ο λογαριασμός της ΔΕΗ- επιστρατεύονται θυγατέρες, γιοι και γειτονόπουλα.
Η τεχνολογία τρέχει ίσως με τους πιο γρήγορους -ενίοτε αναπάντεχους και ενδεχομένως αβάσταχτους- ρυθμούς που έζησε ποτέ η ανθρωπότητα. Αρκεί να έχει διαβάσει κανείς Ιούλιο Βερν στα μικράτα του για να δει γύρω μας πόσα πολλά από όσα η λογοτεχνία περιέγραφε ως επιστημονική φαντασία τον 19ο αιώνα είναι όχι πια υλοποιημένα, αλλά μέρος της καθημερινότητάς μας. Ωστόσο, για τις τελευταίες γενιές η επιτάχυνση είναι τόσο μεγάλη που πια τέμνονται μεταξύ τους με κάτι που ξεπερνά τη διαφορά και φτάνει το (αγεφύρωτο κάποτε) κενό.
Έτσι, οι επιστήμονες από όλα τα πεδία -από τη νευροεπιστήμη μέχρι την παιδαγωγική- μελετούν τις επιδράσεις της τεχνολογίας στα «παιδιά της λάμψης» (τα αποκαλούν έτσι από τη λάμψη που αντανακλά στα πρόσωπά τους από την οθόνη του κινητού), ωστόσο ελάχιστα μιλάμε για τους παππούδες και τις γιαγιάδες της ψηφιακής εποχής, τους «μη έχοντες» της νέας εποχής.
Σίγουρα τα άλλοτε «περήφανα γηρατειά» στην Ελλάδα της κρίσης μάλλον καραβοτσακισμένα τα λες, αφού πλήρωσαν σκληρά το μάρμαρο της χρεοκοπίας. Και μάλλον οι περισσότεροι Έλληνες συνταξιούχοι δεν απολαμβάνουν όσα η γεροντοτεχνολογία έχει να προσφέρει – θεωρητικά ωστόσο η σημερινή είναι η πιο ευνοημένη γενιά ηλικιωμένων από καταβολής κόσμου. «Έξυπνα» σπίτια με συστήματα ασφαλείας και περιβαλλοντικού ελέγχου, τηλε-ιατρική, κουμπιά πανικού, βιοαισθητήρες, αναβατόρια, βοήθεια για το περπάτημα, προηγμένες τηλεπικοινωνίες και, φυσικά, το διαδίκτυο και η δυνατότητα να κάνουν από αγορές μέχρι κοινωνικές επαφές από την άνεση του σπιτιού τους. Είναι ωστόσο έτσι η πραγματική ζωή;
Η πραγματικότητα από την ψηφιακή ουτοπία μάλλον απέχει πολύ. Ωστόσο, σε ένα
μικρό επίπεδο η πανδημία υπήρξε ο καταλύτης για να φέρει τους παππούδες και τις
γιαγιάδες στην αγκαλιά της τεχνολογίας.
Σύμφωνα με την έρευνα της Focus Bari «Focus on Tech Life TIPS», που καταγράφει τη σχέση των Ελλήνων με την τεχνολογία από το 1995, το δεύτερο εξάμηνο του 2021 η χρήση Ιντερνετ στις ηλικιακές ομάδες 55-64 και 65-74 έφτασε στο 90% και 73%, αντίστοιχα (παρουσιάζοντας αύξηση κατά 11% και 21% μέσα σε μία διετία), την επόμενη χρονιά έφτασε το 92% και το 79% και το 2023 το 95% και το 84% (με την αύξηση στους παππούδες να αγγίζει το θεαματικό 28%).
Έτσι, λοιπόν, εξηγούνται μεταμεσονύκτια μηνύματα όπως «Ντινάκι, γράψε μου κάτι γιατί τα έκανα μαντάρα κι έχασα το messenger! πολλά φιλάκια, η θειουλίνα σου». Ωστόσο, αυτή είναι η χαρωπή όψη. Μια βόλτα νωρίς το πρωί σε μια οποιαδήποτε τράπεζα θα δείξει τον βαθμό που η τεχνολογία, η οποία περιορίζει τις θέσεις εργασίας, δυσκολεύει τη ζωή όχι μονάχα όσων μένουν άνεργοι, αλλά και των πελατών τους. Όπως η κυρία Μαρία που περιμένει υπομονετικά το ραντεβού της δίπλα σε εμένα που έχω κάτι λιγότερο από τα μισά της χρόνια, αντιμετωπίζω ωστόσο το ίδιο ακριβώς πρόβλημα: κι οι δυο μας αδυνατούμε να «συνεννοηθούμε» με τα bot ή, αλλιώς, τους «ψηφιακούς βοηθούς». «Αντιμετώπιζα πρόβλημα με την κάρτα μου. Πρέπει να σας πιστοποιήσουμε, μου λέει. Τα λέω όλα και ΑΦΜ και αριθμό ταυτότητας και τα 3 τελευταία ψηφία της κάρτας και μετά μου λέει θα περιμένετε μισή ώρα. Φωνάζω τον εγγονό μου να μπει από τον κομπιούτερ -δεν μου απαντάει πάλι στην ερώτηση. Ε, πάλι εδώ κατέληξα να περιμένω στην ουρά για να λύσω το πρόβλημα».
Τα πράγματα γίνονται όλο και πιο δύσκολα όσο η ζωή και οι υπηρεσίες ψηφιοποιούνται: ναι μεν το κράτος και η αγορά προσφέρουν ψηφιακές λύσεις, ωστόσο για τους ηλικιωμένους που δεν έχουν παιδιά ή ένα υποστηρικτικό προσωπικό περιβάλλον αυτές μοιάζουν απρόσιτες.
Στην Ελλάδα 2.0 του Κ. Μητσοτάκη που «δεν αφήνει κανέναν πίσω», υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι πέραν όλων των άλλων υφίστανται και τεχνολογικές ανισότητες. Όπως ας πούμε η άυλη συνταγογράφηση, οποία για να… υλοποιηθεί χρειάζεται τη βοήθεια κάποιου νεότερου. «Λύσεις υπάρχουν, έχουμε πει στον γιατρό μας και τα στέλνει σε ένα μέιλ που έχει ο γιος μας», λέει η κυρία Τέτη που είναι ωστόσο εξπέρ στα σάιτ με συμβουλές ομορφιάς και μόδας. «Ανοίγει το μυαλό σου, μαθαίνεις τόσα πράγματα κάθε μέρα! Έχω ενθουσιαστεί», λέει περιχαρής, ενώ εξηγεί πώς τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης άλλαξαν την καθημερινότητά της: «Κάθεται ο άντρας μου ήσυχος ήσυχος με το κινητό του και μιλάει με τους φίλους του μέσω τσατ. Ησύχασε το σπίτι και το κεφάλι μου που έχει κι ασχολείται».
«Grandfluencers» αποκαλούνται οι νέοι σταρ του tik tok που στα γεράματά τους όχι μονάχα ανακάλυψαν έναν γενναίο νέο κόσμο, αλλά κι ένα χρυσωρυχείο που μπορεί να αποφέρει ακόμα και 150.000 δολάρια για ένα ποστάρισμα. Στον αντίποδα αυτού του
κόσμου ωστόσο κατοικούν πολύ περισσότεροι – όπως η κυρία Μαρία που πιστεύει βαθιά στο… χάραγμα του 666. Έχοντας δώσει κι έχοντας χάσει χίλιες μάχες κατά της νέας τάξης πραγμάτων, τώρα όχι μονάχα θα βλέπει «τους γκέιδες» να παντρεύονται, αλλά θα πρέπει να πάρει και νέα ψηφιακή ταυτότητα.
Η κυρία Μαρία νιώθει ότι ζει πια σε έναν εντελώς εχθρικό κόσμο, αλλά υπάρχει ένα σημείο στον παραλογισμό της που έχει δίκιο: σε μια πραγματικότητα που αλλάζει με ιλιγγιώδεις ρυθμούς κανείς δεν βοηθάει -συναισθηματικά αλλά και απολύτως πρακτικά- τους ηλικιωμένους να εξοικειωθούν, να μη φοβούνται και να μάθουν να τα βγάζουν πέρα μαζί της. «Εγώ φοβάμαι ακόμα και το μηχάνημα που βγάζει λεφτά, κοριτσάκι μου», λέει καθώς ξεκινά να εξιστορεί μια σειρά από περιπέτειες που μοιάζουν αστείες, αλλά είναι απολύτως τρομακτικές για έναν μεγάλο άνθρωπο που ζει μόνος του χωρίς δίχτυ οικογενειακής προστασίας και χωρίς καμία κρατική φροντίδα για την ψηφιακή ενσωμάτωσή του.
Πάντως αν οι ηλικιωμένοι δυσκολεύονται, είναι οι μεσήλικες αυτοί που κυρίως απειλούνται από την εξάπλωση της τεχνολογίας που πια «καταπίνει» δουλειές, όπως ας πούμε θέσεις ταμία σε σούπερ μάρκετ.
Κι έτσι περισσότερο κι από τον κ. Πέτρο που δυσκολεύεται να σκανάρει τις τιμές στο αυτόματο ταμείο του σούπερ μάρκετ, μετέωρη νιώθει η Χρυσάνθη που τον βοηθάει.
«Στην πραγματικότητα εκπαιδεύουμε τους ανθρώπους για να μας απολύσουν», λέει
η 55χρονη, που εδώ και 10 χρόνια εργάζεται σε μεγάλη αλυσίδα. «Το ίδιο γίνεται σε
κάθε τομέα που οι μηχανές αντικαθιστούν τον άνθρωπο. Είδες τον νέο δημοσιογράφο ρομπότ;».
