Το παράδειγμα της Σουηδίας έπειτα από τις εκλογές του φθινοπώρου
Της Μαριάννας Σερβετά, εγκληματολόγος, Security Policy analyst
Τα αποτελέσματα των σουηδικών εκλογών το Σεπτέμβρη του 2022 απασχόλησαν το διεθνή Τύπο, καθώς στη Σουηδία έσπασε η μακριά παράδοση ηγεμονίας των Σοσιαλδημοκρατών, εξαιτίας των -μεγαλύτερων από ποτέ- εκλογικών ποσοστών του κόμματος των ακροδεξιών (Swedish Democrats), οι οποίοι και στηρίζουν την κυβέρνηση των Συντηρητικών (Moderates).
Στη διάρκεια του προεκλογικού αγώνα, οι Σοσιαλδημοκράτες κινήθηκαν αρχικά προς τα δεξιά, αφιερώνοντας πολύ χρόνο στο να εξηγήσουν πόσο ‘κοντά’ είναι στους Συντηρητικούς, υποστηρίζοντας την ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ και αλλάζοντας τη στάση τους σχετικά με την πυρηνική ενέργεια. Στη συνέχεια, κινήθηκαν προς τα αριστερά δανειζόμενοι πολλές από τις θέσεις του Αριστερού Κόμματος, όπως την ανάκτηση του ελέγχου του ιδιωτικοποιημένου κράτους πρόνοιας και της μείωσης των κερδών στα ιδιωτικά σχολεία.
Το Αριστερό Κόμμα δεν καταφερε να ‘γεμίσει τα κενά’ που άφησαν οι Σοσιαλδημοκράτες. Αντί να διατηρήσει τη βάση του και να στοχεύσει στο να κερδίσει απογοητευμένους Σοσιαλδημοκράτες, έχασε πολλούς και από τους δικούς του ψηφοφόρους. Σε όλες τις προεκλογικές συζητήσεις απέτυχε να εστιάσει στα θέματα στα οποία έχει σαφές προβάδισμα, λ.χ. ζητήματα υγείας και περίθαλψης, εκπαίδευσης και λειτουργίας σχολείων, καθώς και θέματα για τα οποία είχε θέσει ψηλά τον πήχη στο προεκλογικό του πρόγραμμα, λ.χ. κλιματική κρίση. Αντ’ αυτού βρέθηκε αντιμέτωπο με τη Δεξιά σε θέματα που απέφευγε να σχολιάσει, όπως η ένταξη της χώρας στο ΝΑΤΟ.
Τα κυριότερα θέματα στον προεκλογικό διάλογο, για τους ψηφοφόρους,με σειρά προτεραιότητας, σύμφωνα με τη Novus, μια από τις μεγαλύτερες δημοσκοπικές εταιρείες στη Σουηδία, ήταν:
1) Θέματα υγείας και περίθαλψης,
2) νόμος και τάξη,
3) ενεργειακή πολιτική,
4) εκπαιδευτική πολιτική,
5) μεταναστευτική πολιτική,
6) περιβαλλοντική και κλιματική πολιτική,
7) οικονομία,
8) φροντίδα ηλικιωμένων,
9) αμυντική πολιτική,
10) συντάξεις.
Τα ΜΜΕ έδωσαν, ωστόσο, προτεραιότητα, κατά πρώτον στην ενεργειακή πολιτική, δεύτερον στην οικονομία και τρίτον στην αμυντική πολιτική. Παρακολουθώντας την προεκλογική περίοδο, ήταν ξεκάθαρο ότι το ενδιαφέρον του κόσμου για ‘τη μέρα μετά’ τον πόλεμο στην Ουκρανία, καθώς και τα ζητήματα ασφάλειας που σχετίζονται με την ένταξη της χώρας στο ΝΑΤΟ γινόταν όλο και μεγαλύτερο, και οι ψηφοφόροι όλο και πιο απαιτητικοί για σαφείς απαντήσεις. Στην μετεκλογική ανασκόπηση που έκανε το Αριστερό Κόμμα την περασμένη εβδομάδα, προσπαθώντας να εξηγήσει τις χαμένες ψήφους, αναφέρει χαρακτηριστικά ότι “η ατζέντα των ΜΜΕ δεν συνάδει με τις προτεραιότητες του κόμματος”. Εδώ, βέβαια, μπορεί κάποιος να αναρωτηθεί σε ποιο βαθμό ένα τέτοιο επιχείρημα, για οποιοδήποτε κόμμα, ακόμη και της αριστεράς, είναι πειστικό, ιδιαίτερα σε προεκλογική περίοδο ή μήπως η μετατόπιση της συζήτησης στο επικοινωνιακό πλαίσιο συγκαλύπτει την πραγματική αδυναμία εκφοράς πειστικού λόγου σε καίρια ζητήματα.
Οπλισμός στην Ουκρανία
Η Κεντρική Επιτροπή του Αριστερού Κόμματος, ύστερα από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, αποφάσισε να μηστηρίξει την αποστολή όπλων στην Ουκρανία, κάτι το οποίο, όπως και σε πολλές άλλες χώρες, δέχθηκε σκληρή κριτική από όλα τα άλλα κόμματα, και κατηγορήθηκε ως στήριξη της Ρωσίας.
Η απόφαση του Αριστερού Κόμματος στηρίχθηκε στο καταστατικό και τη βασική αρχή του κόμματος, σύμφωνα με το οποίο η Σουηδία δεν συμμετέχει σε εξαγωγή όπλων και οπλικών συστημάτων σε χώρα που συμμετέχει ενεργά σε πόλεμο. Ωστόσο, η απόφαση αυτή δέχτηκε κριτική ακόμη και από τον πρώην πρόεδρο του κόμματος, Jonas Sjöstedt, σημαντική φυσιογνωμία για το αριστερό κόμμα τα τελευταία 20 χρόνια.
Λίγες μέρες αργότερα, το Αριστερό Κόμμα αποφασίζει να συναινέσει στη λήψη αποφάσεων για έκτακτα μέτρα, μέσα στα οποία συμπεριλαμβάνεται και η αποστολή όπλων και οπλικών συστημάτων στην Ουκρανία.
Η απόφαση αυτή δημιούργησε τεράστιες εσωτερικές τριβές, κατηγορήθηκε ως υπονόμευση του διεθνούς δικαίου και έφερε στην επιφάνεια ένα βασικό ερώτημα για τη νέα Σουηδική εξωτερική και αμυντική πολιτική, το οποίο συνοψίζεται σε μια ερώτηση στο κείμενο 30 μελών του κόμματος: “Σημαίνει αυτό ότι από εδώ και πέρα θα στηρίζουμε χώρες υπό εισβολή ή ότι θα αποφασίζουμε ποιές χώρες έχουν περισσότερο δικαίωμα να αμύνονται από άλλες; Και ποιος το αποφασίζει αυτό;”
Αίτηση της Σουηδίας για ένταξη στο ΝΑΤΟ
Στις 16 Μαΐου του 2022, και μετά από στροφή 180 μοιρών, η προηγούμενη κυβέρνηση των Σοσιαλδημοκρατών πήρε την απόφαση να καταθέσει αίτηση ένταξης στο ΝΑΤΟ. Η απόφαση αυτή είχε την ευρεία στήριξη της Βουλής, παρότι το ερώτημα για ένταξη στο ΝΑΤΟ δεν τέθηκε ποτέ στους ψηφοφόρους προεκλογικά ή σε δημοψήφισμα και πρακτικά η κυβέρνηση δεν είχε εκφρασμένη λαϊκή υποστήριξη για μια τέτοια κίνηση.
Το Αριστερό Κόμμα στην αρχή τοποθετήθηκε εναντίον της ένταξης, με τα επιχειρήματα ότι η χώρα οφείλει να λαμβάνει μόνη της τις αποφάσεις για την ασφάλειά της, ότι ύστερα από την ένταξη στο ΝΑΤΟ θα υποχρεούται να συμμετέχει σε στρατιωτικές επιχειρήσεις όπου αλλιώς δεν θα συμμετείχε, ότι δεν θα μπορεί να στηρίζει τον πυρηνικό αφοπλισμό, ότι θα υποχρεούται να συνεργάζεται με χώρες των οποίων τις πολιτικές αποφάσεις δε συμμερίζεται (βλ. Τουρκία).
Ούτε αυτή η αντίσταση, όμως, κράτησε πολύ, και το Κόμμα προεκλογικά στήριξε την ένταξη στο ΝΑΤΟ, κυρίως για να μπορεί να διατηρεί πιθανότητες συνεργασίας με τους Σοσιαλδημοκράτες.
Επίδικα του σήμερα και του αύριο
Ένα από τα βασικά ζητήματα του Κόμματος αυτή την περίοδο είναι η ηγεσία του. Μια ηγεσία η οποία ψηφίστηκε με γνώμονα τον έντονα κινηματικό χαρακτήρα της προέδρου και τον σημαντικό αγώνα της για τη στεγαστική κρίση. Αυτή η ηγεσία, όμως, έχει δυσκολία να δει τι λειτουργεί επικοινωνιακά και κάνει σημαντικά στρατηγικά λάθη.
Χαρακτηριστικά, οι εκλογικές αφίσες του αριστερού κόμματος, κόμματος μελών, περιελάμβαναν μόνο την πρόεδρο, με λόγκο Nooshi 2022, σε θλιβερή αντιγραφή αμερικανικής καμπάνιας, όπως αυτές που μόνο χλιαρά διαφημιστικά γραφεία μπορούν να παράγουν μαζικά, όπως και έκαναν και για όλα τα άλλα κόμματα.
Ακόμη και μετά τις εκλογές, στην έκθεση ανασκόπησης των αποτελεσμάτων, οι χαμένοι ψήφοι δικαιολογούνται από την Κεντρική Επιτροπή ως αποτέλεσμα της έλλειψης ενδιαφέροντος των Σοσιαλδημοκρατών για προεκλογική συνεργασία με την αριστερά, ως αποτέλεσμα της αδυναμίας του υπεύθυνου κλιματικής πολιτικής να στηρίξει τη γραμμή του Κόμματος, ως αποτέλεσμα του πολέμου που ξέσπασε και έκανε τα ζητήματα της προεκλογικής ατζέντας της αριστεράς λιγότερο επίκαιρα και, τέλος, επειδή οι Σοσιαλδημοκράτες είχαν ήδη μια γυναίκα ως πρόεδρο του κόμματος και άρα το Αριστερό Κόμμα δεν είχε πλέον το επικοινωνιακό προβάδισμα στο φεμινιστικό πεδίο. Επιπλέον, οι προεκλογικοί ακτιβισμοί για τη στήριξη των Κούρδων – η οποία θυσιάστηκε στο βωμό της ένταξης στο ΝΑΤΟ – θεωρήθηκαν εκ των υστέρων από την Κεντρική Επιτροπή ότι δεν αποτελούν κεντρική πολιτική του Κόμματος αλλά πρωτοβουλία μεμονωμένων μελών που είχαν αρνητικές επιπτώσεις στο εκλογικό αποτέλεσμα. Εδώ, πάλι, βλέπει κανείς τη μεγάλη αδυναμία του Κόμματος να κατανοήσει τους πραγματικούς λόγους για τους οποίους δεν έχει πλέον κοινωνική γείωση.
Όλα τα παραπάνω είναι μεν σοβαρά (επικοινωνιακά) θέματα που κοστίζουν πολύ στην εικόνα του κόμματος, αλλά, σίγουρα, δεν θα είναι τα μόνα που θα καθορίσουν το μέλλον του. Το ζήτημα είναι πως θα επικαιροποιήσει το Αριστερό Κόμμα τις θέσεις του σε θέματα που πρόκειται να απασχολήσουν τη χώρα τα ερχόμενα χρόνια. Σύμφωνα, τουλάχιστον, με την κλασική θεωρία του ορισμού της ατζέντας (agenda-setting theory) των McCombs και Shaw, τα θέματα στα οποία τα ΜΜΕ αποφασίζουν να εστιάσουν, καταλήγουν και να είναι αυτά που τελικά το κοινό θεωρεί ως προτεραιότητες.
Ένα από αυτά τα θέματα είναι η αμυντική πολιτική. Ο προϋπολογισμός της νέας δεξιάς κυβέρνησης περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, 40% αύξηση των δαπανών για την άμυνα μέχρι το 2025. Σε αυτή την αύξηση περιλαμβάνονται και η στρατιωτική και η πολιτική άμυνα (military and civilian defense). Όσον αφορά στην πολιτική άμυνα, η οποία συντονίζεται σε περιφερειακό επίπεδο με τη συμμετοχή της τοπικής αυτοδιοίκησης και της κοινωνίας των πολιτών, το Αριστερό Κόμμα μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο, καθώς κατάφερε στις εκλογές να κερδίσει τις τρεις μεγαλύτερους περιφέρειες της χώρας, αυτές της Στοκχόλμης, του Μάλμε και του Γκέτεμποργκ.
Σε μία Σουηδία που βιώνει τη χειρότερη οικονομική κρίση μετά το 1990, που κάνει τεράστια στροφή στην εξωτερική πολιτική της -η οποία πιο φανερά από ποτέ, χαράσσεται κυρίως από τις ανάγκες της οπλοβιομηχανίας- είναι αναγκαία η δημόσια, σαφής και επεξεργασμένη τοποθέτηση της αριστεράς σε ό,τι αφορά τον σχεδιασμό της αμυντικής πολιτικής. Και με αυτό δεν συνεπάγεται υποχρεωτικά την αλλαγή των θέσεων της αριστεράς, αλλά την αναδιάρθρωση της επικοινωνιακής ατζέντας προώθησης του κριτικού της λόγου, σε μια πραγματικότητα όπου η γεωπολιτική έχει επιστρέψει δυναμικά, και όπου η αμυντική πολιτική για μερικά χρόνια θα ζυγίζει βαρύτερα στη χάραξη πολιτικής γραμμής και -όπως φάνηκε και από τις εκλογές του φθινοπώρου- στην ανάδειξη του νέου πολιτικού προσωπικού της χώρας.
