Το λεύκωμα ” Ο Σταυρός στο Βυζάντιο και στο Παραδοσιακό Ελληνικό Κόσμημα” της Τζένης Φραγκούλη, Εκδόσεις Υδροπλάνο, μέσα από τις εντυπωσιακές φωτογραφίες, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων έγιναν από την ίδια, αναδεικνύει το εικαστικό εύρος, μέσα στο οποίο κινείται ο Σταυρός κόσμημα, στον παραδοσιακό σχεδιασμό του, με αναπόφευκτη την αναφορά στο Βυζάντιο, τόπο καθιέρωσης του Σταυρού ως σύμβολο πίστης.
Στο βιβλίο αναλύεται διεξοδικά η ιστορική διαδρομή του Σταυρού ως διαχρονικό σύμβολο καθώς και οι σχεδιαστικές κατηγορίες του, από το Χριστόγραμμα του Μέγα Κωνσταντίνου, το Λάβαρο, έως την επικράτηση του Ελληνικού και του Λατινικού σταυρού.
Ο Σταυρός θεωρείται το πρωταρχικό σύμβολο της Χριστιανικής θρησκείας, βαθιά παγιωμένο στη λατρευτική συνείδηση των πιστών ως σύμβολο της θυσίας και της λύτρωσης. Θεωρείται σύμβολο του Θείου Πάθους και προσλαμβάνει θριαμβευτική έννοια. Για το φέροντα, το κόσμημα του Σταυρού προσλαμβάνει επιπλέον αποτροπαϊκή-προστατευτική έννοια.
To δογματικό περιεχόμενο, oι συμβολισμοί που μεταφέρει το κόσμημα του Σταυρού τις διάφορες δημιουργικές εκφράσεις του, εξαρτάται κυρίως από την καλλιτεχνική διάθεση του δημιουργού, τη δεξιοτεχνία του, αλλά και τις γνώσεις του γύρω από τα εκκλησιαστικά θέματα.
Επιπλέον, η έννοια που προσλαμβάνει κάθε Σταυρός εξαρτάται και από την ερμηνεία που δίνεται από τον εκάστοτε μελετητή του, με δεδομένο ότι αποτελεί πολυδιάστατο σύμβολο και μπορεί να λαμβάνει περισσότερες από μία έννοιες.
Οι γυναίκες, που πάντα φορούσαν κοσμήματα και διακοσμητικά στολίδια, δεν παρέλειπαν να προσθέτουν το Σταυρό ως πολύτιμο κομμάτι της στολιστικής προίκας τους
Οι διακοσμητικοί προσωπικοί Σταυροί που φοριούνταν εδώ και αιώνες ως συμπλήρωμα των παραδοσιακών φορεσιών ήταν συχνά απλοί, χωρίς περιστασιακά να αποκλείονται περίπλοκα και κάποιες φορές ασυνήθιστα σχέδια.
Οι φορεσιές στην Ελλαδική παράδοση φέρουν τον Σταυρό ως κόσμημα σε διάφορες μορφές και είδη κοσμήματος: Καρφίτσες, περιδέραια και πιο σπάνια δαχτυλίδια. Οι Σταυροί είναι άλλοτε ανεξάρτητα κοσμήματα, άλλοτε απολήξεις σε περιδέραια, άλλοτε μέρος κοσμημάτων του κορμού ή των μαλλιών.
Στο βιβλίο φιλοξενούνται σημαντικοί σταυροί κειμήλια, όπως ο Σταυρός του Χρυσοστόμου Σμύρνης, της Μαντώ Μαυρογένους, Ναίτη Ιππότη από την Ρόδο, Σταυροί του αγώνος, αλλά και ο Σταυρός του Ιουστίνου του Β’, ευγενική χορηγία από την Βασιλική του Αγίου Πέτρου από το Βατικανό, ειδικά για το βιβλίο.
Επίσης αριστουργηματικοί ξυλόγλυπτοι σταυροί, έργα άσκησης μοναχών, που απεικονίζουν την αυταπόδεικτη πίστη τους και την προσήλωση σε αυτήν. Μοναδικά έργα τέχνης μεγάλης αξίας, τόσο της καλλιτεχνικής όσο και της ανθρώπινης αφοσίωσής τους.
Η συγγραφέας, Τζένη Φραγκούλη, αναφέρει για το βιβλίο:
«Εντοπίζοντας την ιδιαιτερότητα του Παραδοσιακού Λευκαδίτικου Κοσμήματος και ερχόμενη σ’ επαφή με τα κειμήλια που φωτογράφιζα για το πρώτο βιβλίο μου “Το Παραδοσιακό Κόσμημα στη Λευκάδα”, με έκπληξη παρατήρησα ότι η ιδιαιτερότητα των κοσμημάτων διαμορφώνει, εξίσου σημαντικά και το σχεδιασμό των κοσμημάτων Σταυρών. Οι κατηγορίες των Σταυρών πολλές, τα σχέδια και οι παραλλαγές τους αμέτρητες. Ο δρόμος της σχεδιαστικής οργάνωσης του βιβλίου είχε ξεκινήσει να χαράζεται. Προσπάθησα να συμπεριλάβω αντιπροσωπευτικά δείγματα από σχεδόν όλες τις κατηγορίες με αρκετές δυσκολίες, καθώς οι πληροφορίες που έχουμε για πολλούς από τους Σταυρούς ελάχιστες. Οι Σταυροί, όπως γενικότερα το κόσμημα, είναι ανυπόγραφο έργο τέχνης και χωρίς χρονολογία κατασκευής. Η προσπάθεια επικεντρώθηκε σε αντιπροσωπευτικά δείγματα της Βυζαντινής περιόδου και των μετέπειτα χρόνων της έως τις αρχές του αιώνα.»
Το βιβλίο που παρουσιάζει μια δομή κατανοητή, με αντιπροσωπευτικές οπτικές αναφορές, αποτελεί μια ολοκληρωμένη εργασία, που ανάλογη της για το οικουμενικό σύμβολο του Σταυρού δεν έχει ξαναγίνει.
Αυτός είναι και ο λόγος που δόθηκε στην έκδοση ηΑιγίδα από το Υπουργείο Εξωτερικών, Γενική Γραμματεία Απόδημου Ελληνισμού και Δημόσιας Διπλωματίας.
“Για τη συνεισφορά του βιβλίου στη στήριξη του Ελληνικού Πολιτισμού μέσω της τέχνης της Αργυροχρυσοχοΐας, καθώς το αντικείμενο μελέτης και καταγραφής του αποτελεί σημαντικό σύμβολο σύνδεσης των απανταχού Ελλήνων, συμβάλλοντας στη διατήρηση της Πολιτιστικής Ταυτότητας.”
H Tζένη Φραγκούλη, με καταγωγή από τη Λευκάδα, γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα. Σπούδασε Σχέδιο και Ιστορία Τέχνης στη σχολή Vakalo Art & Design, Print Media και Ψυχολογία στη Στοκχόλμη. Διδάχτηκε το εικαστικό κόσμημα, τεχνικές και επεξεργασίες μετάλλων από τον εικαστικό Δημήτρη Νικολαΐδη και καθηγητές Αργυροχρυσοχοΐας όπως ο Peter Bauhuis (Meisterschϋler).
Επαγγελματικά, η κύρια απασχόληση είναι στην ενημέρωση, πάντα στον ειδικό περιοδικό (και ψηφιακό τώρα) Τύπο. Μετά το Λεύκωμα για το Παραδοσιακό Κόσμημα στη Λευκάδα, Νοέμβριος 2021, η έκδοση αποτελεί συνέχεια του ερευνητικού έργου της για το Ελληνικό Παραδοσιακό Κόσμημα.
Το βιβλίο Ο Σταυρός στο Βυζάντιο και στο Παραδοσιακό Ελληνικό Κόσμημα, εκδόσεις Υδροπλάνο, κυκλοφορεί στα βιβλιοπωλεία, διατίθεται σε ηλεκτρονικές παραγγελίες και στα πωλητήρια των Μουσείων.
