Γράφει η Μαρία Συμεωνίδου
Η διάσημη φωτογραφία της μικρής Τερέσκα που με στοιχειωμένο βλέμμα ζωγραφίζει ένα σπίτι, εικόνα-σύμβολο της μοίρας πολλών παιδιών του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, τραβήχτηκε από τον Ντέιβιντ Σέιμουρ στη Βαρσοβία το 1948. Πιασμένη στον ιστό των μπερδεμένων γραμμών που σχεδίασε με κιμωλία σε έναν μαυροπίνακα, η Τερέσκα έμεινε παγωμένη στον χρόνο. Γι’ αυτήν, ο πόλεμος δεν τελείωσε ποτέ.
Η φωτογραφία πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό Life στα τέλη της ίδιας χρονιάς. Η λεζάντα, μεταξύ άλλων, έγραφε: «Οι παιδικές πληγές δεν είναι όλες εξωτερικές. Εκείνες που δημιουργήθηκαν στο μυαλό από χρόνια θλίψης θα χρειαστούν χρόνια για να θεραπευτούν».
Αργότερα, το 1955, η φωτογραφία παρουσιάστηκε στη θρυλική έκθεση του Έντουαρντ Στάιχεν «The Family of Man», στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης.
Σήμερα εκτίθεται στο Μουσείο Καλών Τεχνών της Βοστόνης.
Το ιστορικό της φωτογραφίας
Στις αρχές Σεπτεμβρίου του 1948 ο φωτογράφος και φωτορεπόρτερ Ντέιβιντ Σέιμουρ στάλθηκε από την UNESCO ως ειδικός ανταποκριτής σε ευρωπαϊκές χώρες για να απαθανατίσει τα δεινά των παιδιών στον απόηχο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και τις προσπάθειες που κατέβαλλε η UNICEF για την αποκατάστασή τους.
Στο ταξίδι του αυτό ο Σέιμουρ συνάντησε παιδιά με σοβαρά ψυχικά και σωματικά τραύματα. Από επιζήσαντα των ναζιστικών στρατοπέδων συγκέντρωσης και προσφυγόπουλα, που είχαν απομακρυνθεί από τις οικογένειές τους, μέχρι θύματα αεροπορικών επιδρομών, βιασμών, ασθενειών και υποσιτισμού, κατέγραψε με τον φακό του την ανεπανόρθωτη ζημιά που προκλήθηκε σε μια γενιά η οποία στερήθηκε την παιδική της ηλικία.
Αφού επισκέφθηκε την Αυστρία, την Ελλάδα, την Ιταλία και την Ουγγαρία, κατέληξε στην Πολωνία, την πατρίδα του (όπου έμαθε ότι οι γονείς του και άλλα μέλη της οικογένειάς του είχαν σκοτωθεί από τους ναζί).
Στη Βαρσοβία, σε ένα σχολείο για «καθυστερημένα και ψυχολογικά διαταραγμένα παιδιά» (το οποίο σήμερα δεν είναι πλέον ίδρυμα για παιδιά με ειδικές ανάγκες, αλλά το Δημοτικό Σχολείο 177, στην περιοχή Στάρα Οχότα), ο Σέιμουρ είδε σε μια αίθουσα παιδιά να ζωγραφίζουν σπίτια σε έναν μαυροπίνακα. Ανάμεσά τους ήταν και η Τερέσκα, τότε επτά ή οκτώ ετών.
«To jest dom» («Αυτό είναι σπίτι») ήταν η εργασία που είχαν αναθέσει οι δασκάλοι στα παιδιά. Ένα σπίτι έπρεπε να ζωγραφίσει και η Τερέσκα, αλλά το μόνο που μπόρεσε να απεικονίσει με την κιμωλία ήταν ένα κουβάρι από φρενήρεις γραμμές.
Τη στιγμή που στράφηκε προς τον άγνωστό της άντρα ο οποίος κρατούσε μια φωτογραφική μηχανή, με τα στοιχειωμένα μάτια της να αντικατοπτρίζουν τη σύγχυση και την αγωνία της, εκείνος την απαθανάτισε.
Ποια ήταν η Τερέσκα και τι της συνέβη;
Για περισσότερα από εβδομήντα χρόνια η φωτογραφία του Σέιμουρ περιβαλλόταν από μυστήριο. Σχεδόν τίποτα δεν ήταν γνωστό για την Τερέσκα. Η ταυτότητα και η ιστορία της παρέμειναν άγνωστες μέχρι που μια μικρή ομάδα ερευνητών κατάφερε να βρει τον μικρότερό της αδερφό και να συγκεντρώσει μερικά στοιχεία για τη ζωή της.
Η Τερέσα (χαϊδευτικό: Τερέσκα) Αντβεντόφσκα ήταν μια από τις δύο κόρες της πενταμελούς καθολικής οικογένειας του Γιαν Κλέμενς, μέλους της πολωνικής Αντίστασης, και της Φραγκίσκα.
Κατά την Εξέγερση της Βαρσοβίας (Αύγουστος – Οκτώβριος 1944) ο πατέρας της Τερέσκα ξυλοκοπήθηκε άγρια από την Γκεστάπο και κλείστηκε στη φυλακή.
Κατά τη διάρκεια του πολέμου, η μητέρα της Τερέσκα έκανε ό,τι μπορούσε για να τα βγάλει πέρα, μεταξύ άλλων επισκεπτόμενη το εβραϊκό γκέτο για να κάνει εμπόριο αγαθών.
Όταν η Βαρσοβία βομβαρδίστηκε από τους Γερμανούς, το σπίτι της Τερέσκα καταστράφηκε. Η γιαγιά της πιθανότατα πυροβολήθηκε από Ουκρανούς στρατιώτες που βοηθούσαν τους Γερμανούς να καταστείλουν την Εξέγερση της Βαρσοβίας. Η Τερέσκα χτυπήθηκε από θραύσμα οβίδας, το οποίο της προκάλεσε εγκεφαλική βλάβη.
Φεύγοντας από τη Βαρσοβία μετά τους βομβαρδισμούς, η τετράχρονη τότε Τερέσκα και η δεκατετράχρονη αδερφή της, η Γιαντβίγκα, χρειάστηκαν τρεις εβδομάδες για να φτάσουν σε ένα χωριό 65 χιλιόμετρα μακριά από τη Βαρσοβία – με τα πόδια, πεινασμένες και ταλαιπωρημένες, σε μια κατεστραμμένη από τον πόλεμο χώρα.
Η τραυματική αυτή εμπειρία άφησε στην Τερέσκα μια ακόρεστη πείνα, ενώ η σωματική και η ψυχική της υγεία επιδεινώνονταν σταθερά. Ως εκ τούτου, στάλθηκε σε ψυχιατρικό άσυλο στο Σφιέτσιε, στη βόρεια Πολωνία, κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς 1954-55.
Στην εφηβεία της, εθίστηκε στο τσιγάρο και στο αλκοόλ και έγινε βίαιη απέναντι στον αδερφό της.
Από τα μέσα της δεκαετίας του 1960 και μετά, πέρασε τη ζωή της στο Ψυχιατρικό Άσυλο Τβόρκι, κοντά στη Βαρσοβία.
Τα μόνα πράγματα που σήμαιναν κάτι γι’ αυτήν ήταν τα τσιγάρα, το φαγητό και η ζωγραφική (ήδη από την παιδική της ηλικία τής άρεσε να ζωγραφίζει, κυρίως λουλούδια και ζώα).
Το 1978, βρήκε τραγικό θάνατο: πνίγηκε κατά λάθος από ένα κομμάτι λουκάνικο που είχε κλέψει από άλλο ασθενή.
Ντέιβιντ Σέιμουρ
Ο Ντέιβιντ Σέιμουρ γεννήθηκε, ως Ντάβιντ Σίμιν, στη Βαρσοβία το 1911, σε μια οικογένεια Εβραίων εκδοτών που εξέδιδαν βιβλία στα γίντις και στα εβραϊκά. Με το ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου μετοίκησε με την οικογένειά του στη Ρωσία, και επέστρεψε στη Βαρσοβία το 1919.
Σπούδασε γραφικές τέχνες στη Λειψία και μετά πήγε στη Σορβόνη για να σπουδάσει χημεία και φυσική. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του εκεί, άρχισε να ενδιαφέρεται για τη φωτογραφία. Παρέμεινε στο Παρίσι, και το 1933 ξεκίνησε να εργάζεται ως ανεξάρτητος φωτογράφος.
Στο διάστημα 1936-1938 κάλυψε φωτογραφικά τον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο και άλλα διεθνή πολιτικά γεγονότα, και το 1939 τους Ισπανούς πρόσφυγες πολέμου στο Μεξικό.
Με το ξέσπασμα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, μετοίκησε στη Νέα Υόρκη, όπου άλλαξε το ονοματεπώνυμό του από Ντάβιντ Σίμιν σε Ντέιβιντ Σέιμουρ και έγινε γνωστός με το υποκοριστικό Σιμ (από τα πρώτα γράμματα του πολωνικού επωνύμου του).
Το 1942 πολιτογραφήθηκε πολίτης των ΗΠΑ. Κατατάχθηκε στον αμερικανικό στρατό, στον οποίο υπηρέτησε κατά τη διάρκεια του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου.
Το 1947, μαζί με τους Ανρί Καρτιέ-Μπρεσόν, Ρόμπερτ Κάπα, Τζορτζ Ρότζερ, Μαρία Άισνερ, Ουίλιαμ Βάντιβερτ και Ρίτα Βάντιβερτ, ίδρυσε το περίφημο πρακτορείο φωτογραφιών Magnum Photos.
Το 1949, από τη σειρά φωτογραφιών που τράβηξε στην Ευρώπη απαθανατίζοντας τα δεινά των παιδιών του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, προέκυψε το περίφημο βιβλίο Children of Europe.
Από το 1949 έως το 1955 ταξίδεψε σε όλη την Ευρώπη και στο Ισραήλ, φωτογραφίζοντας σπουδαία γεγονότα, αστέρες του Χόλιγουντ σε ευρωπαϊκές τοποθεσίες, και το νεοϊδρυθέν κράτος του Ισραήλ.
Μετά τον θάνατο του Ρόμπερτ Κάπα, το 1954, ο Σέιμουρ ανέλαβε την προεδρία του Magnum Photos, θέση την οποία κράτησε μέχρι τις 10 Νοεμβρίου 1956, όταν, οδηγώντας κοντά στη Διώρυγα του Σουέζ για να καλύψει μια ανταλλαγή τραυματισμένων αιχμαλώτων, σκοτώθηκε από πυρά αιγυπτιακών πολυβόλων. Ήταν τέσσερις μέρες μετά την ανακωχή της Κρίσης του Σουέζ και δέκα πριν από τα τεσσαρακοστά πέμπτα γενέθλιά του.
Όλο το βιβλίο
ΠΗΓΕΣ
- rarehistoricalphotos.com
- washingtonpost.com
- magnumphotos.com
