Του Ακρίτα Καϊδατζή στην Εποχή
Η επίθεση του εισαγγελέα του Αρείου Πάγου στην Αρχή Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών ανέδειξε με εκκωφαντικό τρόπο το δραματικό έλλειμμα του κράτους δικαίου στη χώρα μας. Κυρίως γιατί δεν είναι ένα μεμονωμένο περιστατικό, αλλά το αποκορύφωμα μιας συστηματικής προσπάθειας να καταπνιγεί η πιο δημοκρατική από τις αξίες του κράτους δικαίου, η διαφάνεια.
Τα γεγονότα των τελευταίων μηνών είναι γνωστά. Μετά από τυχαία ευρήματα, αλλά κυρίως χάρη στη δημοσιογραφική έρευνα, αποκαλύφθηκε ότι παρακολουθούνται τα τηλέφωνα ενός μεγάλου και ακόμη άγνωστου αριθμού προσώπων.
Πολιτικοί, δημοσιογράφοι, κρατικοί αξιωματούχοι, επιχειρηματίες μαθαίνουν από τα μέσα ενημέρωσης ότι η ιδιωτική τους ζωή έχει παραβιαστεί βάναυσα. Σε κάποιες περιπτώσεις, οι τηλεφωνικές επικοινωνίες τους παρακολουθούνται νομότυπα, με τις λεγόμενες «νόμιμες επισυνδέσεις» για λόγους εθνικής ασφάλειας, οι οποίες διενεργούνται από την ΕΥΠ μετά από εισαγγελική έγκριση.
Σε άλλες περιπτώσεις, πολύ χειρότερα, οι παρακολουθήσεις είναι παντελώς παράνομες, με την εισαγωγή του κακόβουλου λογισμικού predator στα τηλέφωνα των παρακολουθούμενων, το οποίο λειτουργεί ως ηχείο, επιτρέποντας την καταγραφή όχι μόνο τηλεφωνικών κλήσεων, αλλά κάθε ομιλίας και ήχου στο πεδίο εμβέλειας της τηλεφωνικής συσκευής.
Αυταπόδεικτες κυβερνητικές ευθύνες
Υπό οποιαδήποτε εκδοχή, είτε δηλαδή οι παρακολουθήσεις έγιναν από κρατικές υπηρεσίες κατ’ εντολή της κυβέρνησης, είτε (όπως φαίνεται να είναι το κυβερνητικό αφήγημα) από αυτονομημένα κέντρα εν αγνοία της, οι πολιτικές ευθύνες της είναι αυταπόδεικτες.
Η κυβέρνηση ευθύνεται είτε γιατί διέταξε η ίδια τις παρακολουθήσεις, είτε, έστω, γιατί απέτυχε να εγγυηθεί την ασφάλεια των επικοινωνιών και να αποτρέψει την πειρατική δράση των μυστικών υπηρεσιών. Η ένταση της πολιτικής ευθύνης μπορεί να είναι διαφορετική στη μία και στην άλλη περίπτωση, είναι όμως υπαρκτή, αντικειμενική και δεν μπορεί να μετατεθεί σε τρίτους.
Σύμφωνα με το άρθρο 85 του Συντάγματος, η κυβερνητική ευθύνη επικεντρώνεται στο πρόσωπο του αρμόδιου υπουργού, που εν προκειμένω συμβαίνει να είναι ο πρωθυπουργός. Καθόλου τυχαία, βεβαίως, καθώς η πρώτη θεσμική πρωτοβουλία της κυβέρνησης που προέκυψε από τις εκλογές του 2019, ήταν να ανατεθεί σ’ αυτόν η εποπτεία της ΕΥΠ.
Πολιτική ευθύνη για αυτό το πρωτοφανές σκάνδαλο ουδέποτε αποδόθηκε. Για ένα τέτοιας βαρύτητας ζήτημα, ο μόνος τρόπος να αποδοθεί θα ήταν με την παραίτηση του πρωθυπουργού, που θα συνιστούσε έμπρακτη αναγνώριση της παταγώδους αποτυχίας να διασφαλιστεί το απόρρητο των επικοινωνιών και η προστασία της ιδιωτικής ζωής. Μια παραίτηση, σημειωτέον, που δεν θα οδηγούσε απαραιτήτως σε εκλογές, αφού, κατά το άρθρο 38 παρ. 2 του Συντάγματος, σε περίπτωση ατομικής παραίτησης του πρωθυπουργού διορίζεται νέος πρωθυπουργός μετά από πρόταση της κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματός του.
Αντ’ αυτού, ο πρωθυπουργός, σε μια μάταια προσπάθεια να εκτονώσει την κατάσταση, απλώς απέπεμψε δύο μετακλητούς υπαλλήλους που ο ίδιος είχε διορίσει, τον γενικό γραμματέα του και τον διοικητή της ΕΥΠ.
Στις συνθήκες αυτές, τί είναι το ελάχιστο που θα έπρεπε να περιμένουμε; Πλήρη διερεύνηση της υπόθεσης, ώστε να έρθουν όλα στο φως και, αν μη τι άλλο, να μάθουμε υπεύθυνα τί ακριβώς συνέβη. Με μια λέξη: διαφάνεια.
Οι έρευνες που μπορούν να γίνουν για τη διαλεύκανση του σκανδάλου είναι, γενικά, δύο κατηγοριών. Είτε εσωτερική έρευνα από την ίδια την κυβέρνηση, είτε εξωτερικές έρευνες από τους θεσμούς που την ελέγχουν. Τέτοιες έρευνες μπορούν να ασκηθούν στο πλαίσιο είτε του κοινοβουλευτικού, είτε του δικαστικού ελέγχου, είτε του ελέγχου εκ μέρους της αρμόδιας ανεξάρτητης αρχής, της ΑΔΑΕ.
Η δικαστική εξουσία διέβη τον Ρουβίκωνα
Η ίδια η κυβέρνηση δεν πήρε καμιά απολύτως πρωτοβουλία για την εσωτερική διερεύνηση της υπόθεσης. Αντιθέτως, έκανε τα πάντα για να παρακωλύσει οποιαδήποτε εξωτερική έρευνα. Κάτι που, ευλόγως, μπορεί να εκληφθεί ως ένδειξη ενοχής. Η Βουλή απέτυχε να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων και να ασκήσει τη συνταγματική αποστολή της.
Με ευθύνη του προεδρείου και της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας γελοιοποίησε τις διαδικασίες που κινήθηκαν –για τα προσχήματα, όπως αποδείχθηκε– τόσο στην Επιτροπή Θεσμών και Διαφάνειας, όσο και στην Εξεταστική Επιτροπή. Ο κοινοβουλευτικός κατ’ επίφαση «έλεγχος» δεν ήταν τίποτε άλλο παρά μια απροκάλυπτη επιχείρηση συγκάλυψης.
Η δικαστική εξουσία έμεινε περίεργα, και πάντως δυσανάλογα ενόψει της πολιτειακής βαρύτητας του σκανδάλου, απαθής και βραδυπορούσα. Είχε θεσμική υποχρέωση να επικεντρώσει και να επισπεύσει κατ’ απόλυτη προτεραιότητα τις ενέργειές της, ώστε και τον κίνδυνο καταστροφής ή παραποίησης αποδεικτικών στοιχείων να αποτρέψει και, κυρίως, να δώσει ένα τέλος στο δηλητηριώδες κλίμα τοξικότητας, που επικρέμαται πάνω από το πολιτικό σύστημα.
Ο μόνος θεσμός που προχώρησε σε πραγματικούς ελέγχους για την αποκάλυψη της αλήθειας ήταν η ΑΔΑΕ. Σε απόλυτη θεσμική μοναξιά και αντιμέτωπη με την καχυποψία ή και απροκάλυπτη εχθρότητα ενός συστήματος εξουσίας που προσπαθεί μανιασμένα και με κάθε μέσο να την εμποδίσει.
Με τη γνωμοδότηση 1/2023 του εισαγγελέα του Αρείου Πάγου, η δικαστική εξουσία φαίνεται πως διέβη έναν Ρουβίκωνα. Με ένα εξωφρενικό και αστήρικτο σκεπτικό και, το κυριότερο, παρεμβαίνοντας σε εκκρεμή υπό διερεύνηση υπόθεση, ο εισαγγελέας γνωμοδότησε πως η ΑΔΑΕ οφείλει να απέχει από κάθε έλεγχο και απείλησε με βαριές ποινικές κυρώσεις τα μέλη της. Μέχρι το σημείο αυτό, η δικαστική εξουσία φαινόταν απρόθυμη και αδρανής. Πλέον έγινε απροκάλυπτα εχθρική και συντάχθηκε με τη Βουλή στην επιχείρηση συγκάλυψης.
Η πρωτοφανής αυτή ενέργεια επιφέρει βαρύ και δυσεπούλωτο τραύμα στην ελληνική δικαιοσύνη. Αποτελεί καθήκον κάθε δημοκράτη πολίτη να αντιδράσει σ’ αυτή τη θεσμική παρεκτροπή και να διαδηλώσει τη στήριξή του στο μόνο θεσμό που έμεινε να επιδιώκει τη διαφάνεια και να αναζητά την αλήθεια.
Αποτελεί καθήκον των λειτουργών της δικαστικής εξουσίας να αντιδράσουν κι αυτοί, για να περισώσουν ό,τι μπορούν από το κύρος του θεσμού που υπηρετούν.
