Γράφει ο Γιώργος Παπαζαχαρίου
Η λέξη μπάτσος, από το μεσοπόλεμο και μετά, στην αργκό κυρίως των αστικών κέντρων αρχικά, και σταδιακά σ’ όλη την επικράτεια, έχει καθιερωθεί ως ο κλασικός υβριστικός χαρακτηρισμός για τον αστυνομικό. Ομόηχη αλλά διαφορετικής μάλλον ετυμολογικής προέλευσης ο μπάτσος το χαστούκι, το σκαμπίλι ο κόλαφος.
Αν πεις “μού ρίξε μπάτσο ο μπάτσος” όλοι θα καταλάβουν τι λες, και είναι θαρρώ ακριβέστερο, απ’ το “μού ρίξε μπάτσο ο αστυνόμος”.
Αντιθέτως είναι ακριβέστερο να πεις, “ο αστυνόμος συνέλαβε τον ληστή” κι όχι ο μπάτσος, κι αυτό διότι η λέξη μπάτσος που στερεοτυπικά έχει καθιερωθεί, έχει αρνητική χροιά, που παραπέμπει στην άσκηση βίας πάνω σε αθώα θύματα, με αποτέλεσμα η λέξη αστυνόμος, αστυνομικός να αντιδιαστέλλεται, στο λεξιλόγιο των προσεκτικών, ομιλητών και γραφιάδων, συνδεόμενη με θετικές ενέργειες, (την προστασία από τους κακοποιούς, την καταδίωξη των εγκληματιών, κλπ.).
Ετυμολογικά η λέξη μπάτσος, για το όργανο της τάξεως, προέρχεται από τον τούρκικο όρο “μπατς”, που σημαίνει φόρος, τον οποίο εισέπρατταν οι χωροφύλακες. Η λέξη προήλθε από το περσικό “μπακ” ή “μπατς”, που σημαίνει “φόρος, διόδια”. Επίσης με μειωτικό τόνο, και το συνώνυμο “μπασκίνας” (άμεσο δάνειο) από την τουρκική baskın (αστυνομική έφοδος) που λεγόταν κυρίως για τους χωροφύλακες πριν τη δεκαετία του 80.
Κοροϊδευτικά – ειρωνικά τα χρόνια εκείνα κυκλοφορούσε η παρετυμολογική εκδοχή πως η λέξη προήλθε από το ότι δεν έβρισκαν ποτέ αυτό που έψαχναν και στις αναζητήσεις τους έλεγαν ” Μπας κι ‘ναι δω, μπας κι’ ναι κει…”
Για τον μπάτσο κόλαφο οι απόψεις διίστανται υπάρχουν κάποιοι που υποστηρίζουν πως καταγωγή του είναι από το κουτσοβλαχικό, «μπάτσα». Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, το “μπάτσος” προέρχεται από την ηχομιμητική λέξη “patch”, που στη εβραϊκή διάλεκτο γίντις σημαίνει “χαστούκι”.
Τέλος καλός μπάτσος/κακός μπάτσος ονομάζεται η ψυχολογική τακτική ανάκρισης ενός ατόμου από δυο ανακριτές, ο ένας από τους οποίους παίζει το ρόλο του “καλού” και ο άλλος το ρόλο του “κακού”. Η ονομασία αυτή της ψυχολογικής τακτικής προέρχεται από την αγγλική έκφραση good cop/bad cop και αναφέρεται ως «συνδυαστική ανάκριση» σε σχετικά αποχαρακτηρισμένα φυλλάδια της CIA.
Πηγή: Οι «Λέξεις» εμπεριέχονται στα Βιβλία – Ημερολόγια του Γιώργου Παπαζαχαρίου «Ταξιδεύοντας με τις λέξεις» 2020 – 2024 που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Ταξιδευτής και τις δημοσιεύουμε με την άδεια και του εκδότη, Κώστα Παπαδόπουλου και του Γιώργου Παπαζαχαρίου.
