Η ευγένεια όπως προκύπτει από τις λέξεις που τη συνθέτουν, ευ και γένος, είναι ιστορικά συνδεδεμένη με την ανώτερη τάξη. Η σημασία της αρχαίας λέξη ευγενής που αρχικά δήλωνε τον υψηλής καταγωγής, σταδιακά επεκτάθηκε και τελικά κυριάρχησε με τη σημασία που έχει σήμερα, δηλώνοντας αυτόν «που έχει λεπτούς τρόπους, που φέρεται με αβρότητα».
Η αναγνώριση του γεγονότος ότι τα λόγια επιδρούν με τρόπο που μπορεί να είναι αρεστός ή δυσάρεστος γέννησε την ανάγκη για την ευγένεια.
Ως ευγένεια γενικότερα ορίζεται η εφαρμογή των κανόνων καλής συμπεριφοράς και της εθιμοτυπίας, σε συγκεκριμένο όμως πολιτιστικό πλαίσιο, καθώς αυτό που θεωρείται ευγενικό σε μας, μπορεί κάποιες φορές να είναι αγενές ή απλώς εκκεντρικό σε έναν άλλο πολιτισμό.
Στη Γερμανική το επίθ. höflich «ευγενικός» προέρχεται ουσιαστικό Hof «αυλή (ηγεμόνα ή ευγενούς)» Η γαλλική λέξη poli «ευγενικός» προέρχεται από το λατινικό polire «γυαλίζω» (> γαλλ. polir «γυαλίζω, ραφινάρω»). Τον 12ο αι. η λ. poli σήμαινε επίσης «κομψός», Στην αγγλική επίσης polite αρχικά σήμαινε «γυαλισμένος», τον 17ο αιώνα η λέξη poli ορίζει πλέον και τον καλλιεργημένο και μόλις έναν αιώνα αργότερα η λέξη αποκτά τη σημασία που έχει σήμερα.
Ο πληθυντικός ευγενείας έχει την αφετηρία του στον πληθυντικό της μεγαλοπρεπείας (pluralis majestatis), ο οποίος πρωτοπαρουσιάστηκε στη διάκριση των λατινικών αντωνυμιών tu (εσύ) και vos (εσείς). Κατά τον 4ο μ.Χ. αιώνα αναπτύχθηκε η συνήθεια να απευθύνονται στον Ρωμαίο αυτοκράτορα με τον πληθυντικό vos αντί του ενικού tu. Βαθμηδόν η χρήση τού πληθυντικού έγινε χαρακτηριστικό των ανωτέρων τάξεων, τύπος που οι ευγενείς απηύθυναν ο ένας στον άλλον. Συγχρόνως μεταχειρίζονταν ενικό όταν μιλούσαν σε κατωτέρους τους. Ο πληθυντικός δεν δηλώνει μόνο σεβασμό αλλά και απόσταση σε αντιδιαστολή προς την οικειότητα. Η ευγένεια δεν είναι γνώρισμα των ανωτέρων μόνο τάξεων, απλώς οι τρόποι των ευγενών ασκούσαν εξ αρχής ισχυρή επίδραση και προκαλούσαν αίσθηση.
Στο αρχαίο κινέζικο βιβλίο των αλλαγών το Ι τσινγκ η ευγένεια προσομοιάζεται με τον άνεμο που κύριο χαρακτηριστικό του είναι η διεισδυτικότητα, καθώς ούτε οι κλειστές πόρτες τον εμποδίζουν αφού μπορεί να περνάει κι από τις χαραμάδες.
Τέλος, όπως επισήμανε ο Γάλλος συγγραφέας Ζεράρ ντε λα Μπριγιέρ, “η ευγένεια μπορεί να μην εμπνέει και να μην εμπνέεται πάντα από την καλοσύνη, την ευθυδικία, τη γλυκύτητα και την ευγνωμοσύνη. Προσφέρει, όμως, τουλάχιστον τα προσχήματα και κάνει τον άνθρωπο εξωτερικά έτσι όπως θα έπρεπε να είναι εσωτερικά”.
Πηγή: Οι «Λέξεις» εμπεριέχονται στα Βιβλία – Ημερολόγια του Γιώργου Παπαζαχαρίου «Ταξιδεύοντας με τις λέξεις» 2020 – 2024 που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Ταξιδευτής και τις δημοσιεύουμε με την άδεια και του εκδότη, Κώστα Παπαδόπουλου και του Γιώργου Παπαζαχαρίου.
