Γράφει ο Γιώργος Παπαζαχαρίου
“Ερέσσω” σημαίνει: τραβάω κουπί. Από εκεί προκύπτει ο “ἐρέτης” (κωπηλάτης).
Η πρόθεση “ὑπό” μας φανερώνει την ιδιότητα του να είναι κάτι ή κάποιος “κάτω από” κάτι ή κάποιον.
Επειδή στα πλοία κάποιοι ερέτες ήταν υπό τις διαταγές άλλων ανωτέρων τους ερετών, ονομάζονταν “ὑπηρέτες” (ὑπό + ἐρέτης).
Στα μεσαιωνικά χρόνια στις γαλέρες στα κάτεργα για ερέτες πολύ συχνά χρησιμοποιούσαν κατάδικους, καθ ότι τότε δεν είχαν επινοηθεί, τα Άουσβιτς, τα Γκούλαγκ, τα Γκουαντάναμο, και οι φυλακές υψίστης ασφαλείας τύπου γάμα.
Όσο ο άνεμος λοιπόν ήταν ούριος οι κωπηλάτες δεν είχαν δουλειά μπορούσαν να απομακρυνθούν από τον πάγκο τους, τις σανίδες κωπηλασίας όπου κάθονταν, όταν όμως σταματούσε ο άνεμος, ο ναύκληρος τους καλούσε στην θέση τους με το πρόσταγμα «κάθε κατεργάρης στον πάγκο του»
Η λέξη κατεργάρης, σήμαινε αρχικά ὁ λάμνων εἰς κάτεργον. Από αυτό το παράγγελμα προέκυψε και η παροιμιακή φράση που χρησιμοποιούμε μέχρι σήμερα σε περιπτώσεις που οι συνθήκες απαιτούν να αναλάβουμε ένα κοπιαστικό καθήκον και γενικότερα για επάνοδο στην τάξη ή στην εργασία μετά από διακοπή Ερέτες, υπηρέτες, και κατεργάρηδες λοιπόν τραβούσαν κουπί, λέξη που προέρχεται από το ρήμα κάπτω δηλαδή αρπάζω εξ ου και το Αγγλικό capture.
Στη διαδρομή τους οι λέξεις πήραν διαφορετική σημασία και πολύ περισσότερο διαφοροποιήθηκε ο κατεργάρης που έλαβε τη σημ. «πανούργος, δόλιος» προφανώς επειδή αυτοί που δούλευαν στα κάτεργα ήταν συνήθως κακοποιοί.
Σήμερα η λέξη χρησιμοποιείται και ως εύσημη, προκειμένου να εκφραστεί η έκπληξη ή και ο θαυμασμός τού ομιλούντος: π.χ. τελικά τά κατάφερε ο κατεργάρης!
Πηγή: Οι «Λέξεις» εμπεριέχονται στα Βιβλία – Ημερολόγια του Γιώργου Παπαζαχαρίου «Ταξιδεύοντας με τις λέξεις» 2020 – 2024 που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Ταξιδευτής και τις δημοσιεύουμε με την άδεια και του εκδότη, Κώστα Παπαδόπουλου και του Γιώργου Παπαζαχαρίου.
