Ακριβή Κονιδάρη
Ψυχολόγος
Ποιος φοβάται όταν η καρδιά του πάει να σπάσει περιμένοντας τηλεφώνημα ενός αγαπημένου προσώπου ή ποιος υπολογίζει την αύξηση των παλμών τoυ και το τρέμουλο από τη συγκίνηση που του προκαλεί ένα μουσικό κομμάτι που τον συνεπαίρνει και κάνει το κορμί του να ίπταται και την φωνή του να πνίγεται.
Αν τα ίδια αυτά συμπτώματα όμως εμφανιστούν τη στιγμή που μπαίνει σε ένα πολύβουο, κατάμεστο κατάστημα για να ψωνίσει, τη στιγμή που περιμένει στην ουρά μιας υπηρεσίας για να πληρώσει ένα λογαριασμό ή τη στιγμή που ανοίγει τα μάτια «πριν προλάβει να σκεφτεί καν», τότε τα πράγματα αλλάζουν.
Όταν μάλιστα πρόκειται για συμπτώματα που εμφανίζει ένα παιδί, τότε αρχίζει για τους γονείς ένα επίπονο ταξίδι από το άγχος στον πανικό και αντίστροφα.
Φόβος και φοβία
Το αίσθημα του φόβου είναι φυσιολογικό και συνδέεται με κάποια συγκεκριμένη απειλή, είναι λοιπόν χρήσιμο διότι μπορεί να προφυλάξει από υπαρκτούς κινδύνους. Η φοβία όμως είναι ένα συναίσθημα υπερβολικό, ανεξέλεγκτο, παράλογο αφού δεν φαίνεται να υπάρχουν προφανή αιτία.
Τα συμπτώματα που παρουσιάζουν οι άνθρωποι που έχουν κάποιου είδους φοβία είναι η αίσθηση πανικού, εφίδρωση, ταχυπαλμίες, ζαλάδες, ναυτία στα όρια λιποθυμίας, πονοκέφαλοι, πόνοι στο στομάχι.
Αν δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα μπορεί να οδηγήσει παιδιά αλλά και ενήλικες, σε αποφυγή κάθε κατάστασης που πιστεύουν ότι θα μπορούσε να τους προκαλέσει ταραχή και έτσι μπορεί να οδηγηθούν σε πλήρη απομόνωση.
Τα συνηθέστερα είδη φοβιών είναι ο φόβος του να βρεθεί κάποιος ανάμεσα σε πολλούς ανθρώπους (αγοραφοβία), η κλειστοφοβία η οποία έχει δύο μορφές αφ’ ενός το να κλειστεί ή να αποκλειστεί κάποιος σε κλειστό χώρο, αφ’ εταίρου με τη αίσθηση πνιγμού, φόβος να ανέβει ψηλά, να κοιτάξει από ψηλά (υψηφοβία), φόβος για την απόκτηση παιδιών, υπερβολικός φόβος για την επίσκεψη στον οδοντίατρο, φόβος για έντομα και ερπετά, φόβος για ταξίδια με συγκεκριμένα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, π.χ. αεροπλάνο, μετρό κλπ.
Ένα από τα πιο συνηθισμένα είδη φοβίας στα παιδιά και τους νέους είναι η αγωνία τους για την εικόνα που έχουν οι άλλοι για την εμφάνιση, τις πνευματικές ικανότητες και τη συμπεριφορά τους.
Επιστημονικές έρευνες σε όλο τον κόσμο έχουν δείξει ότι ποσοστό 8- 9% των παιδιών ηλικίας από 8 ως 17 ετών αγωνιούν μήπως τα χέρια ή τα πόδια τους φαίνονται πολύ κοντά ή υπερβολικά μακριά, η φωνή τους λεπτή ή μπάσα, για το ότι το πρόσωπο τους μπορεί να αρχίσει να κοκκινίζει στην παρουσία άγνωστων ανθρώπων ή ότι όταν βρεθούν σε ένα καινούργιο χώρο όλοι θα γυρίσουν να τα κοιτάξουν.
Πώς είμαι; Πώς με βλέπουν; Τι σκέφτονται, τι λένε για μένα; Γιατί σταματούν να μιλούν όταν πλησιάζω; είναι μερικά από τα συνήθη ερωτήματα τους.
Τα παιδιά φαίνεται να είναι προσκολλημένα στην εντύπωση που προκαλούν στους άλλους και υποφέρουν εκδηλώνοντας τη φοβία τους με διάφορα φυσικά συμπτώματα. Νιώθουν ότι βρίσκονται διαρκώς κάτω από το μικροσκόπιο παρακολούθησης των ενηλίκων, και αυτή τους η φοβία τα κάνει να κοκκινίζουν, να ιδρώνουν, να νιώθουν ότι καρδιά τους χτυπάει πιο γρήγορα, ψευδίζουν ή μπορεί ν’ αρχίσουν να κρυώνουν και έπειτα απότομα να ζεσταίνονται.
Τα μικρότερα παιδιά μπορεί να αρνηθούν να πάνε στο σχολείο, να ακολουθήσουν τους γονείς τους σε γιορτές φίλων και συγγενών, να καλέσουν τα ίδια συμμαθητές στο σπίτι, να απαγγείλουν ποίημα σε γιορτή του σχολείου, να φάνε μπροστά στους άλλους και συχνά ξεσπούν «χωρίς λόγο» σε κλάματα.
Μπορεί ακόμη να αρνούνται να ζητήσουν τη βοήθεια του δάσκαλου, κάτι που δείχνει δυσκολία στην επικοινωνία με ειδικούς ή άτομα με εξουσία.
Στα μεγαλύτερα παιδιά η φοβία αυτή εμφανίζεται με την άρνηση να συμμετέχουν την ώρα της γυμναστικής στο σχολείο εφευρίσκοντας η προκαλώντας διάφορες αδιαθεσίες, την άρνηση να παρουσιάσουν μια εργασία σε όλη τη τάξη, την έλλειψη ενδιαφέροντος για συμμετοχή σε δραστηριότητες στον ελεύθερο χρόνο τους.
Τι είναι φοβία
Η φοβία εκφράζει τη μετατροπή του άγχους και της εσωτερικής σύγκρουσης σε ένα υπερβολικό αίσθημα φόβου απέναντι σε ένα αντικείμενο, πρόσωπο ή κατάσταση που βρίσκεται στο περιβάλλον (φοβογόνα αντικείμενα). Επειδή το ίδιο το παιδί δεν γνωρίζει τις αιτίες του άγχους του, στρέφει την προσοχή του στα φοβογόνα αντικείμενα, πρόσωπα, καταστάσεις τα οποία του είναι γνωστά και μπορεί να τα αποφύγει.
Οι περισσότερες θεωρητικές προσεγγίσεις του θέματος συμφωνούν υποδεικνύοντας ότι είναι το άγχος των παιδιών να γίνουν αποδεκτά από την οικογένεια και το άμεσο οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον ως αίτια των περισσότερων φοβιών.
Τα σχόλια μας επίσης για κάποια θέματα κυρίως, όταν γίνονται χωρίς συναίσθηση των τρυφερών αυτιών και ψυχών που τα ακούν μπορεί να συντελέσουν στη δημιουργία εσφαλμένων εντυπώσεων. Τα παιδιά όμως μην έχοντας πρόσβαση σε πηγές πληροφοριών που έχει ένας μεγάλος, γίνονται εύκολα θύματα τέτοιων εσφαλμένων εντυπώσεων που μπορεί να εξελιχτούν σε φοβίες.
Αν οι φοβίες αυτές δεν αντιμετωπιστούν σωστά και έγκαιρα, αν χλευαστούν με φράσεις όπως «δεν ντρέπεσαι κοτζάμ παιδί να κλαψουρίζεις» ή αν πάλι δεν γίνουν αποδεκτές από τους ενήλικες, με σχόλια όπως «δεν μπορεί να φοβάσαι τόσο πολύ, είναι τελείως παράλογο», τότε τα παιδιά δρουν καταθλιπτικά και γίνονται σε πολλές περιπτώσεις απαθή.
Μπορεί πάλι να προβάλουν και να μεταθέσουν την εσωτερική τους σύγκρουση στον εξωτερικό χώρο με επιθετική, εριστική συμπεριφορά που ξαφνιάζει τους ενήλικες μια και δεν μπορούν να την συνδέσουν με γνωστά αίτια.
Πώς θα κάνετε το παιδί σας να νιώθει ασφάλεια
Οποιαδήποτε προσπάθεια που έχει σκοπό την δημιουργία αισθήματος ασφάλειας σε ένα παιδί πρέπει να γίνεται με μικρά βήματα. Τα ίδια τα παιδιά κάνουν μικρά βήματα για να τολμούν περισσότερο. Αν το παιδί σας έχει παρουσιάσει έναν αδικαιολόγητο κατά την άποψή σας φόβο για τα σκυλιά, μην το πιέζετε να πλησιάσει το πρώτο σκυλί που θα φανεί σε σας πιο ακίνδυνο λέγοντας του συγχρόνως «έλα, δε βλέπεις πόσο καλό είναι το καημένο, χάιδεψέ το». Το μόνο που θα πετύχετε είναι να πανικοβάλετε το παιδί σας περισσότερο, εσείς να εκνευριστείτε για την αντίδρασή του που την θεωρείτε τελείως παράλογη και έπειτα να το μαλώσετε κάνοντας τα πράγματα πολύ χειρότερα.
- Αρχίστε με το να του δείξετε φωτογραφίες σκυλιών. Μια άλλη στιγμή διηγηθείτε ή βρείτε να διαβάσετε μαζί του μια αστεία ιστορία με ήρωα σκύλο. Η επόμενη κίνηση θα είναι να του δείξετε κινούμενα σχέδια με σκυλιά και την επόμενη φορά που θα βγείτε και θα δείτε σκυλιά στο πάρκο φροντίστε να είσαστε εσείς ήρεμοι, κρατείστε το χέρι του ή πάρτε το στα γόνατά σας και μην βιαστείτε να πλησιάσετε το σκυλί. Κάντε το άλλη στιγμή, μπορεί άλλωστε να σας το ζητήσει το ίδιο το παιδί.
- Μην του ζητάτε να ξεπεράσει κάτι που στο ίδιο το παιδί φαίνεται σπουδαίο. Μικρά σχόλια του τύπου «σύνελθε», «δεν είναι επικίνδυνο», «γιατί είσαι τόσο φοβισμένη» αυξάνουν το φόβο.
- Παρακινήστε το παιδί και επιβραβεύστε το για κάθε μικρό βήμα που κάνει, μην μηδενίζετε τα μικρά του επιτεύγματα.
- Βοηθήστε το να δοκιμάσει στο σπίτι πρώτα κάτι που πρόκειται να κάνει στο σχολείο, να παρουσιάσει παραδείγματος χάριν πρώτα σε σας την εργασία που θα παρουσιάσει την επόμενη μέρα στην τάξη.
- Καλείτε πιο συχνά φίλους στο σπίτι και επιτρέψτε στα παιδιά σας να μείνουν μαζί σας για να εξοικειώνονται στην συναναστροφή με άλλους. Προσέξτε όμως να αποφεύγετε τις επιδείξεις όπως «τώρα ο Κωστάκης θα σας τραγουδήσει το καινούργιο τραγουδάκι που έμαθε στο σχολείο» και μετά τον εύλογο δισταγμό του παιδιού ας μην ακουστεί το ακόμη σκληρότερο «μα έλα παιδί μου τι έπαθες, ντρέπεσαι». Βεβαίως ντρέπεται, δεν χρειάζεται να πρέπει να δικαιολογηθεί κιόλας.
Οι φοβίες όπως και το άγχος πρέπει να γίνεται προσπάθεια να ξεπεραστούν σε τρία επίπεδα. Σε συναισθηματικό επίπεδο, αποφεύγοντας εκφράσεις που εντείνουν το φόβο, σε επίπεδο σκέψεων, μαθαίνοντας στο παιδί ότι ακόμη και κάτι που θεωρεί πολύ επικίνδυνο μπορεί με προσπάθεια να ξεπεραστεί και τέλος σε επίπεδο συμπεριφοράς δίνοντας του πληροφορίες για όλα αυτά που φοβάται και κάνοντας το να γνωρίσει βήμα -βήμα τις αιτίες που του προκαλούν φόβο.
Αν φοβάται, παραδείγματος χάριν, να μπει σε αεροπλάνο, υπάρχει τρόπος να ξεπεραστεί αυτή η συγκεκριμένη φοβία παίρνοντας στην αρχή πληροφορίες για την κατασκευή ενός αεροπλάνου, την ασφάλεια, το πέταγμα. Σαν δεύτερο βήμα μπορεί να μας ακολουθήσει στο αεροδρόμιο όταν πάμε να υποδεχτούμε ή να αποχαιρετήσουμε έναν φίλο και φυσικά να μας ακούσει να μιλάμε μαζί του για το πόσο όμορφη φαίνεται η γη από ψιλά, οι δρόμοι, οι λίμνες, τα γήπεδα.
Και ας μην ξεχνάμε ότι ο φόβος έχει μυρωδιά, και η όσφρηση των παιδιών είναι πολύ ευαίσθητη στη μυρωδιά του δικού μας φόβου που μαζί με την έλλειψη συναισθηματικής ασφάλειας εύκολα τα φέρνει στο κατώφλι της φοβίας.
