Η Άστριντ Λίντγκρεν γεννήθηκε στις 14 Νοεμβρίου του 1907 και πέθανε στις 28 Ιανουαρίου το 2002.
Το όνομα της μπορεί να μην είναι ευρέως γνωστό, είναι όμως πασίγνωστη η ηρωίδα των παραμυθιών της. Είναι η πνευματική μητέρα της Πίπης της Φακιδομύτη, του μικρού δυναμικού κοριτσιού στο πρόσωπο και στον δυναμισμό του οποίου η Λίντγκρεν προσπάθησε να βάλει αυτά που η ίδια δεν μπορούσε να κάνει στην πραγματική ζωή της.
Κυκλοφορούν δύο βιβλία με τη βιογραφία της. Το πρώτο, κυκλοφόρησε ενώ ζούσε το 1977 στο οποίο κυρίως αναλύονται οι χαρακτήρες των ηρώων της.
Το δεύτερο κυκλοφόρησε στα σουηδικά το 2014 και στα αγγλικά το 2017, με τίτλο «Εκείνη η ημέρα, μία ζωή» στο οποίο ο Δανός συγγραφέας του, Γιένς Άντερσεν, βλέπει τη γυναίκα συγγραφέα, πίσω από τη μικρή ηρωίδα που δημιούργησε.
Έμπειρος στη συγγραφή βιογραφιών -μεταξύ άλλων έχει γράψει τη βιογραφία του παραμυθά Χανς Κρίστιαν Άντερσεν και της βασίλισσας Μαργαρίτας- ο Γιένς Άντερσεν πήρε ως βάση για τη βιογραφία της Λίντγκρεν ένα άλλο βιβλίο με τον χαρακτηριστικό τίτλο: «Κρύβω τα γράμματα σου κάτω από το στρώμα».
Σ’ αυτό δημοσιεύεται η αλληλογραφία της Λίντγκρεν με νεαρό αναγνώστη της και εκεί βρήκε ο Άντερσεν τα μονοπάτια της μοναξιάς και της δύσκολης ζωής που έγινε το νήμα του κόσμου που έζησε η Λίντγκρεν που ακολουθεί.
«Εκείνη η ημέρα» που έδωσε το στίγμα της για «μία ζωή» ήταν η ημέρα που η 17χρονη, τότε Άστριντ έμεινε έγκυος από τον εργοδότη της.
Βρισκόμαστε στο 1924, σε μία επαρχιακή συντηρητική κοινωνία στη Νότια Σουηδία και η Άστριντ Άννα Εμίλια Λίντγκρεν Έρικσον, όπως είναι το πλήρες όνομα της, πήγε να δουλέψει, ως δόκιμη, σε μία τοπική εφημερίδα.
Παρά την κατακραυγή η Λίντργκρεν κράτησε το παιδί, το οποίο δόθηκε για υιοθεσία σε μία οικογένεια στην Κοπεγχάγη. «Ζώντας η ίδια μια πολύ δύσκολη ζωή, δεν άφησε τον εαυτό της να καμφθεί απ’ όσο της συνέβαιναν και έπαιρνε δύναμη διατηρώντας μια παιδικότητα μέσα απ’ ό,τι έγραφε για παιδιά και φτιάχνοντας δυνατούς και δυναμικούς χαρακτήρες.
«Όταν πρέπει να είσαι και να παραμείνεις δυνατός, όταν πρέπει να αντιμετωπίσεις την πραγματικότητα με θετικό τρόπο, μη θυματοποιώντας τον εαυτό σου, γιατί ξέρεις ότι γίνεσαι πρότυπο στα μάτια του παιδιού σου που σε παρακολουθεί και αντιγράφει τη συμπεριφορά σου, τότε από κάπου πρέπει να αντλήσεις και να διατηρήσεις αυτή τη δύναμη» μου είχε η ψυχολόγος Ακριβή Κονιδάρη, γνώστρια των ηρώων της Λίντγκρεν.
Η Λίντγκρεν εργάστηκε σκληρά προκειμένου να κερδίσει χρήματα και να πάρει πίσω τον γιό της. Μετακόμισε στη Στοκχόλμη, εκπαιδεύτηκε ως δακτυλογράφος και στενογράφος και εργάστηκε ακόμα και στην υπηρεσία λογοκρισίας των Σουηδικών Ταχυδρομείων, κατά τη διάρκεια του Πολέμου.
Η Πίπη η Φακιδομύτη είναι γέννημα των παραμυθιών που έλεγε στην κόρη της, την Κάριν, την οποία απέκτησε αργότερα με τον σύζυγό της. Για να κοιμηθεί η Κάριν δεν της έλεγε ιστορίες για πριγκίπισσες και βασιλοπούλες αλλά για ένα δυνατό κορίτσι που καταφέρνει με επιτυχία να ξεπερνά τις δυσκολίες της ζωής.
Ένα πολύ μεγάλο λάθος
Υπέβαλε για έκδοση την Πίπη Φακιδομύτη στις 27 Απριλίου 1944 στον οίκο Bonnier. Η απάντηση που πήρε δεν έμπαινε καθόλου στο περιεχόμενο του βιβλίου, αλλά ανέφερε ότι για τις δύο επόμενες χρονιές, 1945 και 1946, είχαν προγραμματιστεί οι εκδόσεις για παιδιά και δεν θα ήθελε να δεσμευτεί «από τώρα για το 1947».
Η Λίντγκρεν θεωρούσε, με δηλώσεις που έκανε αργότερα, ότι οι υπεύθυνοι της Bonnier «δεν μπήκαν καν στον κόπο να διαβάσουν το βιβλίο της».
Τελικά απευθύνθηκε στον μικρό τότε εκδοτικό οίκο Rabén & Sjögren, ο οποίος απ’ αυτήν την έκδοση γιγαντώθηκε και παραμένει έως και σήμερα ένας από τους μεγαλύτερους εκδοτικούς οίκους της χώρας.
Τα έργα έχουν μεταφραστεί σε 85 γλώσσες, κυκλοφορούν σε περισσότερες από εκατό χώρες και έχουν πουλήσει περίπου 150 εκατομμύρια αντίτυπα σε όλο τον κόσμο.
Ο πρωτότυπος τίτλος του σημαντικότερου έργου της, στα σουηδικά, είναι «Η Πίπη με τις μακριές κάλτσες» έγινε «φακιδομύτη» στην Ελλάδα, με τις «μακριές κοτσίδες» στις χώρες που μιλάνε Σερβοκροάτικα «με τις στρογγυλές κοτσίδες» στην Ιαπωνία.
Στην κάθε χώρα προσαρμόστηκε ο τίτλος ανάλογα με τις ανάγκες της τοπικής αγοράς, χωρίς να χάνει το ριζοσπαστικό και ιδιότυπα φεμινιστικό περιεχόμενο που του έδωσε μία δυναμική γυναίκα. Άλλωστε η παιδική λογοτεχνία ποτέ δεν είναι μόνο «λογοτεχνία για παιδιά», είναι λογοτεχνία!
Προσωπική μαρτυρία
«Κοιτάει γύρω της σαν να βλέπει θέαμα, έχει το βλέμμα ενός παιδιού που θαυμάζει αυτά που γίνονται και απόψε χαίρεται που γίνονται γι’ αυτή» μου είπε ξένη συνάδελφος αναφερόμενη στην Άστριντ Λίντγκρεν η οποία καθόταν απέναντι μας, στην άλλη πλευρά του τραπεζιού.
Ήταν καλοκαίρι του 1994, τέσσερις μήνες πριν από το δημοψήφισμα του Νοεμβρίου για την ένταξη της Σουηδίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η αιτία που την καλέσαμε για δείπνο στην αίθουσα της Ένωση Ξένων Ανταποκριτών της Στοκχόλμης, ήταν η σαφής θέση που είχε πάρει δημόσια κατά της ένταξης.
Γέλαγε σε κάθε ερώτηση μας, μπορεί να της φαίνονταν παιδαριώδεις, μπορεί και να την βάραιναν τα 87 της χρόνια. Οι απαντήσεις της όμως ήταν ξεκάθαρες, προτάσσοντας πάντα το κοινωνικό και αφήνοντας σε δεύτερη μοίρα το πολιτικό επιχείρημα.
Ο δημόσιος λόγος της επηρέαζε μεγάλη μερίδα ψηφοφόρων, ειδικά από τη μεγάλη δεξαμενή των σοσιαλδημοκρατών και του συγγενικού χώρου δεξιά τους. Ακόμα δεν είχαν φανεί τα αποτελέσματα ούτε της αλλαγής πορείας των σοσιαλδημοκρατών προς τον «εκσυγχρονισμό» ούτε η αποσύνθεση του «Σουηδικού μοντέλου» προκειμένου να πλησιάσει η χώρα στο μέσο ευρωπαϊκό επίπεδο.
Εκείνη τα πρόβλεψε όλα. Έδειχνε ότι γνώριζε από πολιτική. «Θα χάσουμε, δεν θα κερδίσουμε. Κανένας από εμάς δεν θα βγει κερδισμένος από την Ευρωπαϊκή Ένωση» μας είπε και αναφέρθηκε κυρίως στο σύστημα εκπαίδευσης η προσαρμογή του οποίου στις απαιτήσεις της αγοράς «θα είναι καταστροφικό για κάθε παιδί ξεχωριστά».
Άρχισε μετά να μας κάνει εκείνη ερωτήσεις. Την ενδιέφερε να μάθει πώς βλέπουμε τη χώρα της. Αμφιβάλω αν έστω και μία από τις απαντήσεις που της δώσαμε ήταν ειλικρινής. Πάντως σε εμάς που καλύπταμε μία «ξερή» από ειδήσεις χώρα, έδωσε αρκετό υλικό για ανταποκρίσεις. Θέματα για μια βδομάδα έβγαλα μετά από εκείνη τη συνάντηση.
Άστριντ, την ημέρα που πέθανες, έκλαψα σαν μικρό παιδί
Λίγο πριν από την Πρωτοχρονιά του 2017, δημοσιεύτηκε στην αριστερή εφημερίδα ΕΤC, μία επιστολή την οποία υπέγραφε η Αρεφέχ Μπεχμπάκχτ. Η Αρεφέχ δεν έχει γεννηθεί στη Σουηδία. Στην μακροσκελή επιστολή της απευθύνεται στην Άστριτ Λίντγκρεν, παρ’ όλο που είχαν περάσει 15 χρόνια από τον θάνατο της, εξηγώντας με το προσωπικό ύφος της, τον ρόλο που έπαιξε στη ζωή της. Ορισμένα αποσπάσματα:
«Άστριντ, την ημέρα που πέθανες, έκλαψα σαν μικρό παιδί, παρ’ όλο που ήμουν σχεδόν ενήλικη. Πολλοί λίγοι άνθρωποι είδαν την ανθρώπινη ψυχή τόσο καθαρά όπως εσύ. Μία από τις πρώτες αναμνήσεις μου από τότε που ήρθα στη Σουηδία ήταν τα εικονογραφημένα βιβλία με την Πίπη τη Φακιδομύτη, που η μαμά μου δανειζόταν από τη βιβλιοθήκη. Εγώ και η μητέρα μου πιστεύουμε στον Αλλάχ, αλλά δίπλα στο Κοράνι, τα βιβλία σου είναι τα πιο ιερά που έχουμε. Όταν θέλουμε να πούμε λόγια σοφά, χρησιμοποιούμε δικές σου εκφράσεις (…)
Σου γράφω, ξέροντας πολύ καλά ότι είσαι νεκρή, διότι είσαι η μόνη που μπορώ να σκεφτώ αυτή τη στιγμή, η οποία πιστεύει ότι στη Σουηδία μπορούμε να συμφωνήσουν όλοι, ότι αγαπάμε άνευ όρων, και αυτός είναι ένας λόγος που με κάνει να πιστεύω ειλικρινά ότι μας παρακολουθείς από εκεί πάνω που βρίσκεσαι.
Άστριντ, τη μεγάλη μου δύναμη, εκτός από το παιχνίδι, την έπαιρνα πάντα όταν έγραφα. Όμως, η χρονιά που πέρασε, με απογοήτευσε τόσο πολύ, που στέρεψαν οι λέξεις. Πριν από μερικές εβδομάδες, ο Ντόναλντ Τραμπ κέρδισε τις αμερικανικές εκλογές, αυτό με έκανε να νοιώθω σαν να βγαίνω από έναν τάφο. Αισθάνομαι σαν η Κάτλα (σ.σ. ηρωίδα στα παραμύθια της Λίντγκρεν) να πέταξε φωτιές σε μένα και τους φίλους μου επειδή αισθανόμαστε ότι έχουμε παραλύσει εντελώς, δεν γνωρίζουμε τι μπορούμε να κάνουμε για να πολεμήσουμε.
Το μόνο που ξέρω σίγουρα είναι ότι “θα πρέπει να ζήσετε τη ζωή σας, ώστε να γίνεται φίλοι με το θάνατο”, όπως μας είπες κάποτε. Θέλω να πολεμήσω εκείνους που βλάπτουν τους άλλους, αλλά δεν ξέρω πλέον πού είναι τα οδοφράγματα.
Σκέφτομαι ότι οι μάχες στα οδοφράγματα είναι μόνο μέρος του αγώνα, μετά θα πρέπει να φροντίσουμε και τους τραυματίες μας. Όταν ο Mio (σ.σ. ήρωας στα παραμύθια της Λίντγκρεν) πολεμούσε τον κακό ιππότη Κάτο, τoν βοήθησαν τα μαγεμένα πουλιά, η ίδια η φύση, τον Ματίας τον βοήθησαν τα περιστέρια να κρύψει τον πρόσφυγα Ιωνάθαν.
Άστριντ, μας έμαθες να είμαστε επαναστάτες, να οργανωθούμε και να αγωνιστούμε ενάντια στους φασίστες, από την πρώτη μέρα που πήγαμε στον παιδικό σταθμό. Σήμερα μπορεί οι “Σουηδοί Δημοκράτες” (σ.σ. ακροδεξιό πολιτικό κόμμα, σήμερα χωρίς να συμμετέχει ελέγχει πλήρως την κυβερνητική ατζέντα) να προσπαθούν να δείξουν ότι ήσουν εθνικίστρια, αγνόησε τους, εγώ από την πρώτη μέρα έμαθα ότι ο Τζίμι πολεμούσε τη συμμορία του μίσους.
Άστριντ, στα 94 χρόνια που ήσουν στη γη, έγιναν δύο παγκόσμιοι πόλεμοι, αμέτρητες γενοκτονίες και τρομερές αδικίες. Δεν ήσουν κάποια που γύρισε τα μάτια της αλλού και παρ’ όλη αυτή τη μαυρίλα, διατήρησες την ελπίδα λέγοντας ότι ο καθένας μπορεί να μετατρέψει μια σκοτεινή κατάληξη σε μια αρχή γεμάτη δυνατότητες.
Έχεις γράψει ότι τα σπουδαία που έγιναν στον κόσμο ξεκίνησαν από τη φαντασία κάποιου. Και όταν η φαντασία των ανθρώπων δεν ήταν αρκετή, να δανειστούν τη δική σου. Ίσως αυτό πρέπει να κάνω και εγώ και οι φίλοι μου. Να χρησιμοποιήσουμε τη φαντασία μας και να ανυψώνουμε ο ένας τον άλλο ώστε να βγούμε από την παράλυση. Να στείλουμε πραγματικά γράμματα ενθάρρυνσης στους δημοσιογράφους που τα βάζουν με τους ρατσιστές και τους εθελοντές που εργάζονται με τους πρόσφυγες.
Άστριντ, δεν έχω τα ταχυδρομικά περιστέρια που είχε η Σόφι, αλλά ελπίζω ότι αυτή η επιστολή θα φτάσει σε σένα. Ας ελπίσουμε ότι το 2017 θα είναι μια χρονιά όπου θα μάθουμε ότι η ζωή είναι τόσο όμορφη, ώστε θα πάρουμε πίσω τα φτερά που η πολιτική κατάθλιψη μας έχει κλέψει».
