Άρθρο του Νίκου Σαραντάκου στην Εφημερίδα των Συντακτών της 6/3/2024. Αναδημοσιεύεται σήμερα, λόγω της Διεθνούς Ημέρας της Γυναίκας
Δεν εννοώ συγκεκριμένη γυναίκα που έχει εκλεγεί στο Κοινοβούλιο· αναφέρομαι στον όρο «βουλεύτρια». Καθώς μεθαύριο έχουμε την παγκόσμια ημέρα της γυναίκας, η στήλη θα ασχοληθεί με τα επαγγελματικά θηλυκά ουσιαστικά.
Όταν εξελέγη, το 1952, η πρώτη γυναίκα στη Βουλή των Ελλήνων, μεγάλη αμηχανία επικράτησε για το πώς θα αποκαλείται. Προτάθηκαν πολλοί όροι: η βουλευτής, η βουλευτίς, η βουλευτίνα, η βουλευτού, η βούλευτις, η βουλεύτρια, η βουλεύτρα!
Τελικά, μέχρι πρόσφατα, επικρατούσε ο επίκοινος τύπος, η βουλευτής, ενώ σε πιο ανεπίσημες χρήσεις ακούγεται η βουλευτίνα.
Το θέμα είναι ότι, όπως η αόρατη «γυάλινη οροφή» στις μεγάλες εταιρείες δυσκολεύει τις γυναίκες να καταλάβουν ανώτατες θέσεις, παρ’ όλο που μπορεί να αποτελούν την πλειονότητα των εργαζομένων της εταιρείας, έτσι και στη γλώσσα μας δυσκολευόμαστε να δεχτούμε θηλυκούς, έμφυλους τύπους σε ορισμένα επαγγέλματα, ιδίως υψηλού κύρους. Πιο σωστά, η δυσκολία βρίσκεται στην κοινωνία, διότι η γλώσσα διαθέτει αντίστοιχους τύπους. Εχουμε χορεύτριες και νοσηλεύτριες, αλλά όχι βουλεύτριες· έχουμε μετανάστριες και μεταφράστριες, αλλά όχι δικάστριες· έχουμε εργάτριες, αλλά δυσκολευόμαστε στις συνεργάτριες και τις αναβαθμίζουμε σε συνεργάτιδες· έχουμε ταξιθέτριες, αλλά δυσκολευόμαστε με τις σκηνοθέτριες.
Κάποιοι φέρνουν το παράδειγμα των αγγλικών, όπου οι τύποι κατά κανόνα είναι επίκοινοι (δηλ. ίδιοι και για τα δύο φύλα) και όπου τα τελευταία χρόνια οι ελάχιστοι έμφυλοι τύποι μετατρέπονται ώστε να μη δηλώνουν φύλο (chairman – chair, αλλά και actor αντί για actress). Ωστόσο τα αγγλικά είναι γλώσσα που δεν γνωρίζει γραμματικό γένος σε αντίθεση με τα ελληνικά. Στις άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες που έχουν γραμματικά γένη έχουν δημιουργηθεί έμφυλοι τύποι, π.χ. στα γαλλικά το la présidente αντικατέστησε το Madame le président.
Είναι βέβαια και θέμα τριβής· ο νέος τύπος ξενίζει, παρ’ όλο που κάποιος μορφολογικά ίδιος, που όμως τον έχουμε συνηθίσει, γίνεται αβίαστα αποδεκτός. Έτσι, ενώ έχουμε τηλεθεάτριες, δυσκολευόμαστε με τις θεάτριες· έχουμε ακόμα και ανακρίτριες, όχι όμως κρίτριες, παρ’ όλο που στα σχετικά πάνελ των τηλεοπτικών εκπομπών υπάρχουν πολλές γυναίκες.
Με τη συχνότερη χρήση μειώνεται η αντίσταση που οφείλεται στο ότι ο όρος είναι νεόκοπος. Χαρακτηριστικό είναι εδώ το παράδειγμα του όρου «βουλεύτρια». Το 2010 ήταν σχεδόν ανύπαρκτος, ενώ σήμερα χρησιμοποιείται ευρέως και έχει μπει και σε ορισμένα λεξικά.
Αρχικά ο όρος «βουλεύτρια» άρχισε να χρησιμοποιείται από κόμματα (και από βουλεύτριες) της Αριστεράς, αν και όχι από όλα. Τα έντυπα του ΚΚΕ δεν τον χρησιμοποιούν, ενώ η Λιάνα Κανέλλη τον έχει αποδοκιμάσει. Πριν από μερικά χρόνια ο
«Ριζοσπάστης» δημοσίευσε είδηση με τίτλο «Αποχώρησε βουλευτής του ΜΕΡΑ» και στο κυρίως άρθρο παρέθετε δήλωση του Γιάνη Βαρουφάκη στο οποίο γινόταν λόγος για την «αποχώρηση της βουλεύτριας» –διότι γυναίκα είχε αποχωρήσει.
Σήμερα θα ήταν λάθος να πούμε ότι ο όρος «βουλεύτρια» είναι σήμα κατατεθέν της ανανεωτικής αριστεράς· σταδιακά έχει υιοθετηθεί από εκπροσώπους όλου του πολιτικού φάσματος. Ωστόσο η έντονη και χλευαστική αντίδραση στη χρήση του έρχεται κυρίως από τα δεξιά.
Οι προφητείες σε γλωσσικά θέματα συνήθως πέφτουν έξω, αλλά μπορούμε θαρρώ να συμπεράνουμε με ασφάλεια πως ο όρος «βουλεύτρια» έχει πια εδραιωθεί στη γλώσσα μας.
