Ο Βασίλης Παπαστεργίου είναι το ιδανικό πρόσωπο για συνέντευξη σε σουηδικά μέσα ενημέρωσης. Διότι το ζητούμενο, για αυτά, δεν είναι να μας ξαναπεί κάποιος την είδηση. Αυτή τη διαβάζουμε και την ακούμε από ρεπόρτερ. «Πέθανε ο Κούντερα» μάλιστα. «Είχε γράψει αυτά τα βιβλία» ξανά μάλιστα. Το μάθαμε, το ξέρουμε. Το ζητούμενο για τα σουηδικά μέσα είναι η διάσταση του θέματος. Πώς και κατά πόσο, το γεγονός επηρεάζει εσένα, τη δική σου ζωή. Αυτό έχει γράψει ο Βασίλης:
Το βιβλίο της εικόνας κάτω είναι πιθανότατα το πρώτο αντίτυπο της “Αβάσταχτης Ελαφρότητας του Είναι” που πουλήθηκε (και αγοράστηκε) ποτέ στα Τρίκαλα.
Είχα μάθει τον Κούντερα από την αδελφή μου που είχε διαβάσει “το Βιβλίο του Γέλιου και της Λήθης” και τους “Γελοίους Έρωτες” από την σειρά των βιβλίων μικρού σχήματος του Οδυσσέα. Ήμουν 16 χρονών, είχα εντυπωσιαστεί.
Ήταν μια λογοτεχνία που μιλούσε για τις σχέσεις, ως ένα πεδίο μάχης και εξουσίας, με ένα τρόπο που δεν είχα καν φανταστεί πιο πριν. Επίσης, ενώ στα βιβλία που είχα διαβάσει έως τότε, στο επίκεντρο ήταν τα πρόσωπα της ιστορίας, στα δύο αυτά βιβλία του Κούντερα πρωταγωνιστής της ιστορίας ήταν ο αφηγητής, η ματιά του, το σχόλιό του. Αυτά θυμάμαι τέλος πάντων, γιατί έχω να διαβάσω αυτά τα βιβλία πολλά χρόνια.
Τον καιρό εκείνο είχαμε κάνει στέκι μας, με τον Βασίλη Τσιάνο, ένα πολύ νέο τότε και πολύ ενημερωμένο βιβλιοπωλείο στα Τρίκαλα, τις Κηρήθρες. Αράζαμε με τις ώρες, κάναμε διάφορες μάλλον χαοτικές συζητήσεις και αγοράζαμε βιβλία λες και δεν υπήρχε αύριο, σαν να επίκειται η επιβολή δικτατορίας και η απαγόρευσή τους.
Ο Κώστας Κοτρώνης, ιδιοκτήτης του βιβλιοπωλείου, μας είχε ενημερώσει ότι είχε κυκλοφορήσει και στην Ελλάδα το νέο μυθιστόρημα του Κούντερα και ότι θα το φέρει το Σάββατο. Σάββατο πρωί λοιπόν, κατά τις 10 ήμουν εκεί και έτσι αγόρασα μάλλον το πρώτο αντίτυπο του βιβλίου που πουλήθηκε στα Τρίκαλα.
Καβάλησα το ποδήλατο, βγήκα στην Ασκληπιού, έστριψα στην Καποδιστρίου, συνέχισα στην Κοραή, πήρα το ποτάμι προς τα Κουτσομύλια. έστριψα στο δρόμο προς τον λόφο του Προφήτη Ηλία και ανέβηκα την ανηφόρα.
Έτσι ένα ηλιόλουστο πρωινό του Οκτωβρίου του 1986, βρέθηκα να διαβάζω σε ένα παγκάκι του λόφου την “Αβάσταχτη Ελαφρότητα του Είναι” με θέα όλη την πόλη. Από τις πρώτες σελίδες αισθανόμουν λες κι ένας σοφός άνθρωπος μου έλεγε – μόνο σε μένα – άγνωστα μυστικά της ζωής, που έτσι κι αλλιώς φαινόταν μεγάλη και συναρπαστική. Ήμουν μόνος μου κι ευτυχισμένος.
Για καιρό διάβαζα ό,τι έβρισκα μπροστά μου από τον Κούντερα. Από το θρυλικό βιβλιοπωλείο “Έκφραση” του Βασίλη Κόπανου στην Βύρωνος πήρα τον “Ιάκωβο και τον Αφέντη του”, αργότερα από την Λέσχη του Βιβλίου του “Μονόλογους”, από τις Κηρήθρες “το Αστείο”, ενώ από την αδελφή μου διάβασα ό,τι είχε βγάλει ο Οδυσσέας.
Η αλήθεια είναι ότι μου άρεσαν τα πάντα γύρω από αυτόν. Βασικά ότι ήταν Τσέχος (τότε Τσεχοσλοβάκος), ότι ήταν αντιφρονών του τότε υπαρκτού, ότι ήταν πολιτικός πρόσφυγας, ότι φορούσε μαύρα, ότι δεν μιλούσε πολύ. Μου άρεσε πάντως και το γράψιμό του.
Τα χρόνια που ακολούθησαν ο Κούντερα, ιδίως στην Ελλάδα, έγινε – ερήμην του – λίγο μπανάλ. Η Δήμητρα Λιάνη – Παπανδρέου έγραψε κάποια στιγμή ένα ελαφρώς αμφιλεγόμενο, αλλά πολυσυζητημένο τότε άρθρο για την “σημειολογία στο έργο του Κούντερα” στο θεωρητικό περιοδικό του ΠΑΣΟΚ “Σοσιαλιστική Θεωρία και Πράξη” που εκδιδόταν υπό την διεύθυνση του θρυλικού – και γνωστού στους ποινικολογούντες δικηγόρους των Αθηνών – ψυχίατρου και δικαστικού πραγματογνώμονα Γιάννη Παπαδάτου.
Ο Κούντερα έγινε ανέκδοτο “Μίλαν – Κούντερα 2-0”, ακόμα και τραγούδι με τον Μητροπάνο.
Παρ’ όλα αυτά, και παρόλο που κάποια στιγμή σχεδόν ντρεπόσουν να διαβάζεις βιβλία του δημόσια, η δύναμη της γραφής του παρέμεινε ένα ισχυρό αντεπιχείρημα.
Στον στρατό ξαναδιάβασα – μεταξύ αγγαρειών και περιπόλων – όλα του τα μέχρι τότε βιβλία που είχαν εκδοθεί στην Ελλάδα (μέχρι και την Αθανασία δηλαδή) και μετά τον εγκατέλειψα χωρίς κάποια προφανή αιτία.
Σκέφτομαι ότι αξίζει μια ακόμα ανάγνωση όλων των βιβλίων του ξανά, μετά από τόσα χρόνια, πριν την δική μου αναχώρηση. Και θα είναι με έναν τρόπο σαν να πρόκειται ξανά για μια πρώτη ανάγνωση.
Φτάνω στο τέλος αυτής της κάπως αυτοαναφορικής ανάρτησης χωρίς να έχω πει στην πραγματικότητα σχεδόν ούτε μια λέξη για τον Κούντερα ως συγγραφέα.
Αλλά η αλήθεια είναι ότι βασικά ήθελα να γράψω για όλα εκείνα που έχω συνδέσει με τον Κούντερα. Τα βιβλιοπωλεία που έκλεισαν, τις μνήμες του στρατού, την χαρά της παραλαβής ενός νέου βιβλίου από έναν συγγραφέα που αγαπάς, την ανάγνωση των βιβλίων της μικρής σειράς του Οδυσσέα που έχει προ πολλού σταματήσει.
Αλλά πιο πολύ απ’ όλα θα ήθελα να είμαι πάλι εκείνο το παιδί που αγόρασε το πρώτο αντίτυπο της “Αβάσταχτης Ελαφρότητας του Είναι” στα Τρίκαλα, καβάλησε το ποδήλατό του, ανέβηκε στον λόφο του Προφήτη Ηλία ένα ηλιόλουστο πρωινό του Οκτωβρίου του 1986 και άρχισε να διαβάζει. Μόνος κι ευτυχισμένος.
