Ντροπή και όνειδος λέμε όταν θέλουμε να δώσουμε έμφαση σε μια ντροπιαστική κατάσταση.
Η ντροπή από την πρόθεση εν και το ρήμα τρέπω είναι το αρνητικό συναίσθημα που συνήθως σχετίζεται με την ηττοπάθεια και συναισθήματα στενοχώριας και αδυναμίας. Είναι αυτό που νιώθουμε μπροστά σε άλλους, όταν φοβόμαστε ότι θα μας σχολιάσουν αρνητικά, θα μας κοροϊδέψουν, θα μας ειρωνευτούν.
Με το στερούμενο πληθυντικού ουδέτερο λόγιο ουσιαστικό όνειδος, εκφράζουμε την περιφρόνηση για ό,τι ντροπιάζει έναν άνθρωπο ή μια ομάδα ανθρώπων, δημόσια και σε μεγάλο βαθμό.
Όνειδος είναι ό,τι προκαλεί ντροπή. Η ντροπή είναι κάτι διαφορετικό από τις ενοχές.
Οι ενοχές προϋποθέτουν κάποιο άλλο πρόσωπο. Ο πενθών για παράδειγμα το γονέα του πιστεύει ότι δεν φέρθηκε καλά στον νεκρό όσο ζούσε. Οι ενοχές αναφέρονται στη συμπεριφορά μας απέναντι σε κάποιον άλλον.
Όποιος αισθάνεται ένοχος ζητά μία τιμωρία.
Ο ντροπιασμένος δεν ζητά την Τιμωρία, ζητά την εξαφάνιση. Η ντροπή συνιστά ισχυρό και άγριο συναίσθημα πού δεν ανακουφίζεται. Ο μελαγχολικός υποφέρει πάνω απ’ όλα από ντροπή.
Υπάρχουν κοινωνίες, όπως η ιαπωνική, στις οποίες η ντροπή παίζει ισχυρό ρόλο στις σχέσεις των ανθρώπων. Το ίδιο συνέβαινε στις αρχαίες ελληνικές κοινωνίες. «Αιδώς Αργείοι».
Ο γνώστες της Ιλιάδος θυμούνται την αυτοκτονία του Αίαντα πάνω στο σπαθί του που μας κάνει να σκεφτόμαστε, με κάθε επιφύλαξη, το χαρα-κίρι των Γιαπωνέζων. Ο Αίαντας ενώ είχε βγει περιπολία με τον Οδυσσέα εξέλαβε τα βόδια για Τρώες και τα αποδεκάτισε. Την άλλη μέρα πού αντελήφθη το σφάλμα του δεν άντεξε την ντροπή και προτίμησε να δώσει τέλος στη ζωή του.
Σήμερα η αντίδρασή του φαντάζει υπερβολική ως ακατανόητη. Πιθανόν να έχουμε εξελιχθεί ως κοινωνία και να μην νιώθουμε πια ντροπές σαν μικρά παιδιά. Είναι πια ντροπή να αισθάνεται κανείς ντροπή. Έχουμε γίνει κάπως ξεδιάντροποι. Μας αρκούν κάποιες μικροενοχές με τις οποίες τα βολεύουμε. Και δεν φτάνουμε στα άκρα.
Πηγή: Οι «Λέξεις» εμπεριέχονται στα Βιβλία – Ημερολόγια του Γιώργου Παπαζαχαρίου «Ταξιδεύοντας με τις λέξεις» 2020 – 2024 που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Ταξιδευτής και τις δημοσιεύουμε με την άδεια και του εκδότη, Κώστα Παπαδόπουλου και του Γιώργου Παπαζαχαρίου.
