Από την Αγγέλικα Σαπουνά, στο κλίμα της ημέρας
Σύμφωνα με τις πληροφορίες που αλιεύσαμε στο διαδίκτυο, από πολλές πηγές διαφορετικής απεύθυνσης και ιδεολογικού προσανατολισμού, ο Βαλεντίνος ήταν ένας χριστιανός ιερέας επί Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, σύμφωνα με τις περισσότερες πηγές επί αυτοκράτορος Κλαυδίου Β’ του Γοτθικού (3ος αι.).
Ο εν λόγω Βαλεντίνος πάντρευε μαζικά ζεύγη ερωτευμένων χριστιανών, μεταξύ άλλων και για να αποφύγουν τη στρατιωτική θητεία οι γαμπροί. Αποκορύφωμα της δράσης του, ο προσηλυτισμός του δικαστή, στον οποίο τον παρέπεμψε ο αυτοκράτορας για τιμωρία, και αντ’ αυτού ο Βαλεντίνος θεράπευσε την τυφλή κόρη του δικαστή, την οποία και ηράσθη. Όπως ήταν αναμενόμενο, βασανίστηκε και αποκεφαλίστηκε μαζί με άλλους χριστιανούς.
Ο Βαλεντίνος ανακηρύχτηκε άγιος από τη ρωμαϊκή εκκλησία το 496, προ του Σχίσματος δηλαδή, και γι’ αυτό παραμένει άγιος και για τους ορθοδόξους. Κατά το συνήθειο της εποχής (σε Δύση και Ανατολή) η ημέρα της εορτής του αγίου ορίστηκε επί τούτου στο μέσον του Φεβρουαρίου, σε αντικατάσταση της δημοφιλούς ειδωλολατρικής εορτής των Ρωμαίων, των Λουπερκαλίων προς τιμήν του Φαύνου (αντίστοιχου με τον θεό Πάνα των Ελλήνων), προστάτη της γονιμότητας, που γιορταζόταν εκείνες τις μέρες. Την ίδια άλλωστε χρονική περίοδο, από τα μέσα του Ιανουαρίου έως τα μέσα του Φεβρουαρίου (κατά το Ιουλιανό ημερολόγιο) είχαν τοποθετήσει και οι αρχαίοι Αθηναίοι τον μήνα Γαμηλιώνα και εόρταζαν τα Θεογάμια, προς τιμήν του Δία και της Ήρας.
Ο Βαλεντίνος, βέβαια, προστάτευε τον χριστιανικό γάμο και την οικογενειακή αγάπη, στοιχείο που παραμένει ενεργό μέχρι σήμερα στις αυστηρές προτεσταντικές κοινότητες της Βόρειας Ευρώπης και των ΗΠΑ.
Ωστόσο, τη φήμη του ως άγιος του Έρωτα την οφείλει στον μεγάλο Άγγλο ποιητή, Τζόφρυ Τσώσερ (περίπου 1345 – 1400), ο οποίος σ’ ένα ποίημά του με τίτλο «Το Κοινοβούλιο των Πτηνών» (The Parliament of Fowls) αναφέρει ότι κάθε χρόνο την ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου τα πουλιά συγκεντρώνονται μπροστά στη θεά της φύσης για να διαλέξουν ερωτικούς συντρόφους: «…for this was Saint Valentine’s Day, when every bird cometh there to choose his mate…».
Η αντίστοιχη –και πιο τολμηρή, ομολογουμένως– σαιξπηρική αναφορά στο τραγούδι της Οφηλίας, στον Άμλετ, αναδεικνύει με σαφήνεια την επικράτηση της βασικής ιδιότητας του αγίου στην αναγεννησιακή Αγγλία τουλάχιστον, ενώ στη Βικτωριανή εποχή είχε γίνει συνήθεια οι ερωτευμένοι ν’ ανταλλάσσουν και κάρτες την ημέρα της εορτής τους!
Στο ορθόδοξο σύμπαν, πάντως, ο Βαλεντίνος ποτέ δεν ήταν δημοφιλής, ίσως ούτε καν γνωστός, προ του τέλους του 20ου αι. Ωστόσο, η δημοφιλία της γιορτής των ερωτευμένων και στην Ελλάδα, τα τελευταία σαράντα χρόνια, ώθησε πιθανώς διάφορους επίσημους και ανεπίσημους ζηλωτές της Ορθοδοξίας να ανασύρουν από τα βάθη της ιστορίας σχεδόν απίστευτες ιστορίες. Με κάθε επιφύλαξη, θα αναφέρω μόνον δυο:
Από τις κατακόμβες της Αγίας Πρισίλλας στη Μυτιλήνη και στην Πλατεία Βικτωρίας!
Τα λείψανα του αγίου Βαλεντίνου ετάφησαν στις κατακόμβες της Αγίας Πρισίλλας στη Ρώμη. Ωστόσο, ύστερα από διάφορες περιπέτειες, καταλήγουν το 1907 στη Μυτιλήνη, στον καθολικό ναό της Παναγίας της Φραγκοκκλησιάς, όπου και φυλάσσονται μέχρι το 1990! Τότε και μεταφέρονται στον καθολικό ναό των αγίων Φραγκίσκου και Κλάρας, στην περιοχή της πλατείας Βικτωρίας στην Αθήνα, όπου και εορτάζεται κάθε χρόνο στις 14 Φεβρουαρίου.
Ο άγιος Υάκινθος
Την ίδια περίπου εποχή με την αποκάλυψη των ελληνικών περιπετειών του λειψάνου του αγίου Βαλεντίνου (δεκαετία 1990 – 2000) αναδεικνύεται έντονα και η λατρεία του αγίου Υακίνθου, μέχρι τότε τοπικού αγίου των Ανωγείων της Κρήτης, στην περιοχή των οποίων φυλακίστηκε και μαρτύρησε επί του Ρωμαίου αυτοκράτορα Τραϊανού. Έγινε, μάλιστα, και προσπάθεια ν’ αναδειχθεί ως ο ορθόδοξος Άγιος του Έρωτα και των αγνών αισθημάτων, το δε 1998 ο γνωστός μουσικός Λουδοβίκος των Ανωγείων, οργάνωσε προς τιμήν του τα Υακίνθεια, πολιτιστικό τριήμερο που έκτοτε επαναλαμβάνεται κάθε καλοκαίρι (3 Ιουλίου, ημέρα της εορτής του αγίου).
Οφείλουμε να πούμε, στο σημείο αυτό, ότι απ’ ότι μελετήσαμε μέχρι στιγμής δεν είναι και πολύ ξεκάθαρο γιατί ο Υάκινθος ειδικά ορίστηκε ως άγιος του Έρωτα από την ορθόδοξη εκκλησία – σύμφωνα με δημοσιεύματα, ύστερα από εισήγηση του εκπροσώπου της Ιεράς Συνόδου, Γιάννη Χατζηφώτη, το 1994. Το νεαρόν της ηλικίας του (20 χρονών όταν μαρτύρησε) και η επαγγελματική του ιδιότητα (κουβικουλάριος, δηλαδή θαλαμηπόλος του αυτοκράτορα Τραϊανού) είναι τα μόνα στοιχεία, πέραν της πίστεως μέχρι του μαρτυρικού τέλους, φυσικά, που αναφέρονται για τον Υάκινθο.
Το όνομα, πάντως, παραπέμπει στον αρχαίο Υάκινθο, τον πανέμορφο αγαπημένο του Απόλλωνα αλλά και του Ζέφυρου, τον οποίο κανείς δεν κατέκτησε αλλά είχε κακό τέλος –όπως άλλωστε όλοι οι θνητοί, άνδρες και γυναίκες, που είχαν την ατυχία να τους ποθήσει ο Απόλλων– αφού σκοτώθηκε στη διάρκεια ενός αγώνα δισκοβολίας με τον Απόλλωνα και τάφηκε, όπως και ο χριστιανός συνονόματός του, στα βουνά της Κρήτης. Η λατρεία του Υάκινθου, μινωϊκής και μυκηναϊκής προέλευσης, ίσως και ακόμη παλαιότερης, ήταν ιδιαίτερα έντονη στην αρχαία Σπάρτη, ενώ προς τιμήν του ονομάστηκε υάκινθος το ευωδιαστό άνθος που φύτρωσε στο σημείο που χύθηκε το αίμα του άτυχου νέου.
Ο Υάκινθος θεωρείτο από τους αρχαίους Έλληνες προστάτης της γονιμότητας των ανθρώπων και της φύσης. Ο δε Απολλόδωρος, μελετητής των θρησκειών και οπαδός των στωικών φιλοσόφων, κατά τους ελληνιστικούς χρόνους, θεωρεί ότι ο μύθος του Υάκινθου είναι η πρώτη συμβολική αναφορά στον ανδρικό ομοφυλοφιλικό έρωτα.
Όπως και νάχει, γεγονός είναι ότι ο έρωτας σε όλες του τις διαστάσεις, υμνήθηκε από τις θρησκείες των ανθρώπων, από την αυγή της ιστορίας. Δεν θα μπορούσε, λοιπόν, να λείπει από τις χριστιανικές εκκλησίες, έστω υπαινικτικά, έστω κι αν οι προστάτες άγιοι είχαν τραγική κατάληξη – ταυτιζόμενες συνειδητά ή ασυνείδητα με την ευριπίδεια ικεσία προς την Αφροδίτη:
«Ω δέσποινά μου, απάνω μου, με το χρυσό δοξάρι σου, μη ρίξεις την αφεύγατη σαγίτα, πούχει την αιχμή βαμμένη στην αποθυμιά!»
Μάταιος κόπος, φυσικά, μια κι απ’ τον «πόνο» αυτό δεν γλίτωσε ποτέ κανείς.
