επιμέλεια κειμένου Αγγέλικα Σαπουνά
Σαν σήμερα, πριν από 100 χρόνια, έγινε στην Ελλάδα η μετάβαση από το Ιουλιανό στο Γρηγοριανό ημερολόγιο. Σύμφωνα με απόφαση της τότε κυβέρνησης η 16η Φεβρουαρίου έγινε 1η Μαρτίου.
Η Ελλάδα ήταν η τελευταία χρονολογικά ευρωπαϊκή χώρα που το υιοθέτησε καθώς τα καθολικά κράτη το υιοθέτησαν μέσα στα επόμενα χρόνια από το 1582 που θεσπίστηκε, η Αγγλία και οι ΗΠΑ, μόλις τον 18ο αιώνα, ενώ το νεοσύστατο ελληνικό κράτος (1832 και μετά), ακολουθώντας όλα τα ορθόδοξα κράτη, συνέχισε με το Ιουλιανό, περνώντας στη νέα εποχή με καθυστέρηση κάποιων αιώνων.
Ένα από τα απροσδόκητα αποτελέσματα αυτής της αλλαγής είναι να μην υπάρχει στα επίσημα έγγραφα του ελληνικού κράτους καμία πράξη που να έγινε αυτό το χρονικό διάστημα, καθώς ούτε και στα δημοτολόγια κανένας Έλληνας που να γεννήθηκε τις μέρες εκείνες!
Οι διαφορές
Το Γρηγοριανό ημερολόγιο θεσπίστηκε από τον Πάπα Γρηγόριο ΙΓ΄, από τον οποίο πήρε το όνομά του, στις 24 Φεβρουαρίου1582. Έως τότε, όλα τα χριστιανικά κράτη αλλά και οι χριστιανικές κοινότητες (πχ ελληνική κοινότητα εντός οθωμανικής αυτοκρατορίας) μετρούσαν το χρόνο με βάση το λεγόμενο Ιουλιανό ημερολόγιο.
Το Ιουλιανό ημερολόγιο, που ονομάστηκε έτσι από τον Ιούλιο Καίσαρα, που το θέσπισε στα μέσα του 1ου αιώνα π.Χ. είναι αυτό που «εφηύρε» για πρώτη φορά τα «δίσεκτα» έτη. Συγκεκριμένα, μία επιπλέον ημέρα προστίθετο στο έτος κάθε τέσσερα χρόνια, μετά την «έκτη προ των καλενδών του Μαρτίου». Η ημέρα αυτή, επειδή τη μετρούσαν δυο φορές, ονομάστηκε τότε και ονομάζεται ακόμη «δις έκτη» (bis sextus) και το έτος που την περιέχει «δίσεκτο».
Ωστόσο, ούτε αυτή η διόρθωση ήταν επαρκής για ν’ αποφευχθούν λάθη σε βάθος χρόνου. Έτσι, ένα σφάλμα 11 λεπτών και 14 δευτερολέπτων ανά έτος, κατέληξε, τον 16ο αιώνα, το ημερολόγιο να είχε χάσει έντεκα ολόκληρες μέρες και υπήρχε πλέον ο κίνδυνος κάποια στιγμή τα Χριστούγεννα να είναι… φθινόπωρο και το Πάσχα… χειμώνα.
Ο Πάπας Γρηγόριος ο 13ος αποφάσισε να αλλάξει το σύστημα. Με απόφαση του στις 4 Οκτωβρίου του 1582 προστέθηκαν 10 ημέρες, ενώ για να αποφευχθούν ανάλογες ασυμφωνίες και στο μέλλον, αποφασίστηκε κάθε τέσσερις αιώνες να θεωρούνται δίσεκτα, αντί για 100 χρόνια μόνο τα 97. Η ρύθμιση αυτή απεδείχθη πολύ πιο αποτελεσματική και -πολύ αργότερα- και πιο ακριβής επιστημονικά.
Σήμερα, οι επιστήμονες έχουν υπολογίσει ότι το μέσον έτος, δηλαδή η διάρκεια μιας πλήρους περιφοράς της γης γύρω από τον ήλιο, διαρκεί 365,2425 μέσες ηλιακές ημέρες, μέτρηση που προκαλεί σφάλμα περίπου μίας ημέρα κάθε 3.300 έτη, σε αντίθεση με το Ιουλιανό, που έμενε πίσω μία ημέρα κάθε 128 έτη.
Για να είμαστε, όμως, δίκαιοι, έναντι των παλαιότερων, πρέπει να πούμε ότι όλοι οι υπολογισμοί για τη διάρκεια του έτους, στη διάρκεια τόσο της αρχαιότητας όσο και του μεσαίωνα και των αιώνων μέχρι τον Διαφωτισμό, γίνονταν με βάση εμπειρικές παρατηρήσεις. Το κυριότερο είναι ότι δεν ήταν γνωστό, αρχικά, και δεν γινόταν αποδεκτό, στη συνέχεια, από καμία από τις εκκλησίες που έπαιρναν τις αποφάσεις για τα ημερολόγια –γιατί το θέμα του ημερολογίου αντιμετωπιζόταν πρωτίστως ως θρησκευτικό θέμα– το γεγονός ότι … η γη γυρίζει γύρω απ’ τον ήλιο!
Προ Χριστού – Μετά Χριστόν: Πότε γεννήθηκε ο Χριστός;
Το 525 μ.Χ. η ενιαία τότε χριστιανική Εκκλησία κατέληξε στο έτος γέννησης του Ιησού. «Έτος Κυρίου 1» όρισε ο Σκύθης μοναχός, Διονύσιος ο Μικρός, το 754 από κτίσεως Ρώμης, με βάση φυσικά το Ιουλιανό ημερολόγιο, στηρίζοντας τους υπολογισμούς του σε ασαφείς χρονολογικούς προσδιορισμούς του Πάσχα και της Ανάστασης.
Σήμερα, η χρονολόγηση της γέννησης του Χριστού δεν θεωρείται ακριβής. Πολλοί επιστήμονες θεωρούν ότι ο Ιησούς γεννήθηκε το έτος που προσδιορίζεται ως 4 π.Χ.
Τα άλλα ημερολόγια
Παγκοσμίως γίνεται χρήση περίπου 400 διαφορετικών ημερολογίων. Τα περισσότερα έχουν ως αφετηρία ένα σημαντικό θρησκευτικό ή ιστορικό γεγονός, όπως η ίδρυση μιας συγκεκριμένης δυναστείας ή η ενθρόνιση ενός βασιλιά.
Στο Βουδιστικό ημερολόγιο, η μέτρηση αρχίζει από τότε που ο Βούδας βρέθηκε στην «τελική νιρβάνα», στο θάνατο.
Στο Ισλαμικό ημερολόγιο, ως έτος 1, αντίστοιχα με το χριστιανικό έτος της γέννησης του Χριστού, θεωρείται η χρονιά της Εγίρας του Μωάμεθ (η μετάβαση του Μωάμεθ από τη Μεδίνα στη Μέκκα) που αντιστοιχεί στο έτος 622 μ.Χ. του Γρηγοριανού ημερολογίου.
Στη Βόρειο Αφρική υπάρχουν φυλές που χρησιμοποιούν ακόμα το ημερολόγιο των Βέρβερων. Πρόκειται για συνδυασμό του Ιουλιανού και του Ισλαμικού ημερολογίου και σχετίζεται με τις γεωργικές εργασίες και τη σοδειά.
Στην Αιθιοπία υπάρχει το Κοπτικό ημερολόγια. Πρόκειται για συνδυασμό του αρχαίου αιγυπτιακού και του Γρηγοριανού ημερολογίου. Υπολείπεται επτά χρόνια του δυτικού ημερολογίου, που χάθηκαν στην προσπάθειά τους να ορίσουν με ακρίβεια τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου στις 25 Μαρτίου.
Οι Αρμένιοι εγκατέλειψαν το ημερολόγιό τους όταν εκχριστιανίστηκαν. Τα ονόματα των μηνών τους δείχνουν επιρροές από το Ζωροαστρισμό.
