Στη Σουηδία, στη χώρα που σπούδασα, αρχές της δεκαετίας του ’80, οι φοιτητές τα αγοράζουν τα βιβλία των σπουδών τους. Είναι πανάκριβα. Υπάρχουν, βέβαια, οι πάμπολλες βιβλιοθήκες, αλλά τα αντίτυπα είναι λιγότερα από τους φοιτητές. Οι πίνακες ανακοινώσεων των σχολών είναι γεμάτες με χαρτάκια που γράφουν «πουλάω τα βιβλία του πρώτου εξαμήνου της τάδε σχολής» ή «πουλάω τα δείνα βιβλία, είναι σε άριστη κατάσταση».
Ένα μέρος του φοιτητικού δανείου είναι «επίδομα», δεν επιστρέφεται, ακριβώς για να μπορούν να αγοράζουν τα βιβλία τους. Αυτό το δικαιούνται σχεδόν όλοι και αρχίζει να αποπληρώνεται μετά την ολοκλήρωση των σπουδών.
Εγώ, όμως, ξένος φοιτητής, δεν είχα δικαίωμα για φοιτητικό δάνειο. Τα λεφτά για να ζω έρχονταν –αν και όταν– από την Ελλάδα, έπρεπε να βρω άλλη λύση.
Το πρώτο βήμα ήταν να γνωριστώ με τους βιβλιοθηκάριους στις βιβλιοθήκες, ακόμα θυμάμαι το όνομα του Håkan (Χόκαν) στη φοιτητική λέσχη που έγινα μέλος, τη V-Dala. Δεν ήταν ότι με έβαζε πιο μπροστά στη λίστα αναμονής, δεν τα κάνανε τότε αυτά, δεν ξέρω τι γίνεται σήμερα. Αυτό που είχα καταφέρει με τη γνωριμία μαζί του ήταν να μου αφήνει το βιβλίο 3-4 μέρες πάνω από το κανονικό, διότι, όπως και να το κάνουμε, όταν έχεις τελειώσει τα μαθήματα γλώσσας τον Ιούνιο, πώς να διαβάσεις τον Οκτώβριο Κουν και Χάμπερμας; Άσε που μερικοί καθηγητές τα έδιναν στην γλώσσα που είχαν γραφτεί, διότι μπορεί να μην είχαν μεταφραστεί στα σουηδικά ή αγγλικά ή, το χειρότερο, «διότι στις μεταφράσεις χάνεται το ύφος», λες και διαβάζαμε λογοτεχνία!
Καταφύγιό μου είχαν γίνει τα παλαιοπωλεία (antikvariat), μαγαζιά που πούλαγαν μεταχειρισμένα βιβλία, τότε είχε 4 ή 5 στην Ουψάλα.
Μια μέρα πήγα σε ένα, αυτό που ήταν στην Drottninggatan, τον δρόμο που πάει από την πλατεία στο παλάτι. Μπήκα μέσα, η εικόνα συνηθισμένη: Ξέχειλες οι βιβλιοθήκες, με βιβλία ακόμα και κάθετα πάνω στα άλλα έως το επάνω ράφι, ντάνες στους διαδρόμους, στοίβα με γεμάτες πλαστικές σακούλες άρτι αφιχθέντων βιβλίων επάνω σε πάγκους. Στο βάθος ένα ξύλινο γραφείο, επάνω του ένα γεμάτο σταχτοδοχείο, τότε ακόμα δεν εκτελούσαν αυτούς που κάπνιζαν, μια κούπα με σίγουρα παγωμένο καφέ φίλτρου, ένας τύπος με μακριά γένια και μαλλιά.
– Θα ήθελα το τάδε βιβλίο, το έχεις; (στη Σουηδία έχουν καταργηθεί δια νόμου οι τίτλοι ευγενείας και ο πληθυντικός ευγενείας)
Με κοιτάει για μερικά δευτερόλεπτα, τραβάει μια τζούρα:
– Μου το έφεραν πριν μερικές ημέρες, κάπου στο υπόγειο τα έβαλα, αλλά δεν θυμάμαι που. Άμα θέλεις, πήγαινε ψάξε.
Πήγα. Η κατάσταση πολύ χειρότερη απ’ ότι στην είσοδο, χάος. Από πού ν’ αρχίσω;
Άρχισα από έναν πάγκο. Ντάνιασα όσα μπορούσα να ντανιάσω, ώστε να δημιουργηθεί χώρος να βάζω αυτά που είχα κοιτάξει.
Ήμουν πολύ τυχερός, το βρήκα σε εκείνον τον πάγκο, μετά από καμιά ώρα ίσως περισσότερο. Μπορεί να μην ήταν μόνο η τύχη αλλά και το ένστικτο, τα βιβλία σε εκείνον τον πάγκο είχαν τη λιγότερη σκόνη. «Dillard: Η οικονομική ιστορία της Δυτικής Ευρώπης και των Ηνωμένων Πολιτειών», το “Ευαγγέλιο” της Οικονομικής Ιστορίας. Το έχω ακόμα. Αν και έχω φύγει από το σπίτι στον Βύρωνα πριν από 14 χρόνια, θα πρέπει να βρίσκεται αριστερά, στο δεύτερο ράφι από πάνω στη μεγάλη βιβλιοθήκη, δεν το πήγα στο υπόγειο.
Ανέβηκα επάνω, του το έδωσα. «Το βρήκα», του είπα, «και όπως το έψαχνα τακτοποίησα τα υπόλοιπα στον πάγκο κατά θέμα».
Δεν το πήρε, με κοίταγε, μάλλον είχε ξεχάσει ότι ήμουν πάνω από μια ώρα εκεί.
– Τακτοποίησες τον μεγάλο πάγκο κατά θέμα; Με ρώτησε.
– Ναι, του είπα, για να ξέρω τι άλλο έχεις.
– Αφού τακτοποίησες τον μεγάλο πάγκο, το παίρνεις δωρεάν, μου είπε.
Δεν πίστευα αυτό που άκουγα, είχα υπολογίσει να πληρώσω ένα μεγάλο ποσό. Εκείνη τη στιγμή με φώτισε ο καλός θεούλης:
– Αν σου τακτοποιήσω το υπόγειο, θα μου δώσεις τα βιβλία του εξαμήνου; Τον ρώτησα.
Με κοίταξε με έκπληξη και σίγουρα κάποια συμπόνια.
– Αν τακτοποιήσεις το υπόγειο, θα πάρεις τα βιβλία του εξαμήνου και 5 λογοτεχνικά από εδώ πάνω.
Από τη χαρά μου πήγα σε ένα διπλανό καφέ, μόλις είχε ανοίξει. Το ξεφύλλισα, ευκολοδιάβαστο, χάρηκα ακόμα περισσότερο και πήρα να φάω chili sin carne.
Έτσι βγήκαν, τελικά, τα 2-3 πρώτα εξάμηνα. Βέβαια, όταν γύρναγα στο σπίτι και φύσαγα τη μύτη μου έβγαινε λάσπη, αλλά τι σημασία είχε; Είχα τα βιβλία για όσο καιρό ήθελα! Μετά άρχισα να δουλεύω.
(YΓ) Εικόνα εξωφύλλου από άλλο antikvariat στην Ουψάλα, μεταγενέστερη.
