Με ακόμα δύο ελληνικές λέξεις που δε μεταφράζονται σε άλλες γλώσσες θα ασχοληθούμε σήμερα. Όταν λέμε ότι μια λέξη δεν μεταφράζεται, εννοούμε συνήθως ότι δεν αποδίδεται μονολεκτικά και το κυριότερο ότι δεν μπορεί να μεταφερθεί στην άλλη γλώσσα το συναισθηματικό φορτίο ή ο κόσμος των συνειρμών που γεννά το άκουσμά της. Οι Αρχαίοι και οι Βυζαντινοί μας κληροδότησαν τους εντυπωσιακούς όρους «χαρμολύπη» και «κλαυσίγελος».
Η βυζαντινής προέλευσης «χαρμολύπη» από τη χάρμη: χαρά, επιτυχία, ευτυχία + λύπη περιγράφει τα ανάμεικτο συναισθήματα χαράς και λύπης (ξενιτευτήκαμε με αισθήματα χαρμολύπης, χαράς με την προσδοκία ενός καλύτερου μέλλοντος και λύπης που αφήναμε τον τόπο μας και τους δικούς μας). Υπάρχουν περιπτώσεις ανθρώπων που την έχουν βιώσει ακόμη και σε κηδείες ή γάμους με τα συναισθήματα να χτυπάνε μαύρο ή άσπρο αντίστοιχα
Ο αρχαίας προέλευσης «κλαυσίγελος» από το κλαύσις: κλάμα + γέλως θα μπορούσε υπό προϋποθέσεις να είναι η εξωτερίκευση της χαρμολύπης, όμως συνηθέστερα στο γραπτό λόγο χρησιμοποιείται κυρίως, για να εκφράσει σαρκαστική αποδοκιμασία στις γελοίες δικαιολογίες με τις οποίες οι ανεύθυνοι – υπεύθυνοι μιας καταστροφής, προσπαθούν να βγάλουν την ουρά τους απ’ έξω.
Το ότι η χαρμολύπη μας επισκέπτεται σε αρκετές φάσεις της ζωής μας και ενίοτε εκφράζεται με κλαυσίγελο είναι κάτι που έχει απασχολήσει επαρκώς τον κλάδο της ψυχολογίας. Έρευνες βασισμένες σε καταγραφές και αναλύσεις βιωμάτων, δείχνουν πως υπάρχει μια λογική εξήγηση μέσα σε όλο αυτό. Όλα γίνονται επειδή ο κλαυσίγελος είναι ένας μηχανισμός άμυνας που αναπτύσσουμε στιγμιαία ώστε να μπορέσουμε να διαχειριστούμε και να αντέξουμε μια δεδομένη συναισθηματική κατάσταση.
Ο Ολλανδός φιλόσοφος Baruch Spinoza (1632-1677) θεωρούσε πως η χαρά και η λύπη συνυπάρχουν πάντα στο ανθρώπινο συναίσθημα.
Το ανθρώπινο πνεύμα προσπαθεί να αποφύγει τη λύπη αυξάνοντας όσο περισσότερο μπορεί τη χαρά και προσπαθεί να συγκρατήσει τη χαρά σε όσο το δυνατόν υψηλότερα επίπεδα μειώνοντας τη λύπη. Ακόμη και η πιο ευχάριστη στιγμή περιέχει ψήγματα λύπης και μόνο από την επίγνωση της προσωρινότητας. Και η πιο δυσάρεστη στιγμή περιέχει ψήγματα χαράς, γιατί γνωρίζουμε ότι αργά ή γρήγορα θα έρθει η ανακούφιση από τον πόνο που προκάλεσε.
Πηγή: Οι «Λέξεις» εμπεριέχονται στα Βιβλία – Ημερολόγια του Γιώργου Παπαζαχαρίου «Ταξιδεύοντας με τις λέξεις» 2020 – 2024 που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Ταξιδευτής και τις δημοσιεύουμε με την άδεια και του εκδότη, Κώστα Παπαδόπουλου και του Γιώργου Παπαζαχαρίου.
