Στην εισαγωγή του βιβλίου του «Νοέμβριος ’73 στην Πάτρα» ο Κώστας Βογιατζής μας δίνει τα στοιχεία εκείνα που πρέπει να γνωρίζουμε ώστε να κατανοήσουμε ότι η χούντα των Συνταγματαρχών ήταν ένα προμελετημένο έγκλημα. Την παραθέτουμε, με την άδεια του:
Την ιστορική περίοδο μεταξύ του τέλους του Εμφυλίου και της επιβολής της Δικτατορίας της 21ης Απριλίου επικράτησε να την αποκαλούμε «καχεκτική δημοκρατία», όρος που καθιερώθηκε από τον Ηλία Νικολακόπουλο.
Ο καθηγητής την προσδιορίζει ως «ένα καθεστώς που λειτούργησε ως κοινοβουλευτικό πολίτευμα και είχε ως διακηρυγμένο στόχο την οικονομική ανάπτυξη και τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό, αλλά ταυτόχρονα θεωρούσε σαν απαραίτητη συνθήκη για την επιβίωσή του, τη διατήρηση της εμφυλιοπολεμικής μνήμης και την ιδεολογική κυριαρχία της «ελληνοχριστιανικής εθνικοφροσύνης».
Χαρακτηρίζονταν από μια ιδιότυπη σύζευξη αυταρχισμού και δημοκρατίας, αποκλεισμού και ευημερίας, ιδεολογικής οπισθοδρόμησης και πολιτιστικής άνοιξης. Το καθεστώς αυτό δεν ήταν δυνατόν να μετεξελιχθεί σε μία αστική κοινοβουλευτική δημοκρατία (π.χ. ευρωπαϊκού τύπου) και αναπόφευκτα οδηγείται στον ακραίο αυταρχισμό της δικτατορικής λύσης.
Σημασία έχει, λοιπόν, να δούμε πως τελικά οδηγούμαστε στη δικτατορία και ποιος είναι ο ρόλος αυτών που την πραγματοποίησαν. Η σχέση της χουντικής ομάδας Παπαδόπουλου με την δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη και με την υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ είναι καθοριστική για την πορεία της και για την τελική επικράτηση της.
H ομάδα αυτή δρούσε στο στράτευμα ήδη από το 1956-57. Το 1963 είναι μία χρονιά κομβική για τις εξελίξεις στα πράγματα της Ελλάδας καθώς διαμορφώνονται καταστάσεις που καθορίζουν την πορεία της χώρας για περισσότερο από 10 χρόνια. Ταυτόχρονα τα σοβαρά γεγονότα του 1963 οδηγούν σε αποσταθεροποίηση το πολιτικό σύστημα της χώρας. Τρία είναι τα μεγάλα γεγονότα του 1963.
Η δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ Γρ. Λαμπράκη το Μάιο, η πτώση της κυβέρνησης Καραμανλή τον Ιούλιο και η επικράτηση του Κέντρου με σχετική πλειοψηφία στις εκλογές του Νοεμβρίου με παράλληλη εκδίωξη του Καραμανλή. Οι χειρισμοί των Ανακτόρων δεν του αφήνουν περιθώρια να λειτουργήσει και τον εξαναγκάζουν να αποχωρήσει από την πολιτική. Αυτή τη χρονιά, το 1963, καταγράφεται τριχοτόμηση της νικήτριας παράταξης του εμφυλίου, της Δεξιάς όπως συνηθιζόταν να την αποκαλούμε.
Η μία πολιτική δύναμη που προκύπτει από την τριχοτόμηση είναι τα Ανάκτορα, η δεύτερη είναι η χούντα (ομάδα Παπαδόπουλου) και η τρίτη είναι η κοινοβουλευτική πλευρά της δεξιάς υπό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή και στη συνέχεια υπό τον Π. Κανελλόπουλο. Στο επόμενο χρονικό διάστημα θα δούμε οι τρεις αυτές δυνάμεις να αντιπαρατεθούν μεταξύ τους, καθ’ όλους τους δυνατούς τρόπους, μέχρι το 1974.
Αν το 1958, με την επιτυχία της ΕΔΑ στις εκλογές (24,42%) είναι το κομβικό έτος για να πάρουν τα πράγματα την τροπή που πήραν με την ένταση των διώξεων κατά της Αριστεράς, από το κράτος και το παρακράτος, το 1963 είναι το κομβικό έτος για να προκύψουν οι διαφορετικές πορείες των τριών διαφορετικών πλέον πολιτικών δυνάμεων της Δεξιάς. Δηλαδή Ανάκτορα, χούντα, κοινοβουλευτική Δεξιά.
Η σχέση των δύο πλευρών, Ανάκτορα- χούντα, με τη δολοφονία Λαμπράκη τις φέρνει αντικειμενικά, και όχι μόνο, σε αντιπαράθεση με την τρίτη πλευρά, τον Καραμανλή. Ουσιαστικά οι εξελίξεις που σημειώνονται το 1963 δημιουργούν μια ενιαία περίοδο γεγονότων που ολοκληρώνεται με τη μεταπολίτευση του 1974.
Οι νικητές του Εμφυλίου αδυνατούν να περισώσουν το καθεστώς που επέβαλαν ακόμα και όταν καταλήγουν στο έσχατη επιλογή τους, την χούντα. Με αυτήν την έννοια η μεταπολίτευση σηματοδοτεί το τέλος του Εμφυλίου με την ήττα των νικητών, δηλαδή της αντιδραστικής Δεξιάς. Η σχέση της Χούντας με την δολοφονία Λαμπράκη το 1963 αλλά και με την υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ το 1965 γίνεται φανερή από τις μαρτυρίες δύο δημοσιογράφων που ξεδιάλυναν καθοριστικά την υπόθεση Λαμπράκη.
Οι δύο αυτοί δημοσιογράφοι, Ο Γ. Ρωμαίος και ο Γ. Μπέρτσος σε συνεντεύξεις τους στον Στ. Κούλογλου στο Ρεπορτάζ Χωρίς Σύνορα λένε:
Ο Γ. Ρωμαίος: «Βέβαια το 1963 η δολοφονία Λαμπράκη ήταν ένα γεγονός το οποίο στρέφεται και εναντίον του Καραμανλή, αν και εγώ προσωπικά πιστεύω από τα στοιχεία τότε αλλά και μετέπειτα ότι η δολοφονία απέβλεπε στο να δώσει αφορμή στη χούντα του Παπαδόπουλου για να εκδηλωθεί.»
Ο Γ. Μπέρτσος: «Εγώ είπα ότι ήταν μία πρόβα τζενεράλε της Χούντας για να δημιουργήσουν μία ανωμαλία και να δουν αν θα μπορούσαν με μία τέτοια ανωμαλία να στήσουν την 1η μέρα της δικτατορίας. Γιατί όλες αυτές τις μέρες που σχεδιαζόταν το τι θα γίνει με τον Λαμπράκη, μαθαίνουμε εκ των υστέρων ότι πέρασαν απ’ τη Θεσσαλονίκη και ο Παπαδόπουλος, ο Καρύδας, ο Χολέβας και ήταν άλλα στελέχη της Χούντας επάνω.
Ο Χολέβας μετά ήταν γενικός γραμματέας του υπουργείου Βορείου Ελλάδος και τελικά βγήκε υπουργός της χούντας. Πολύ σημαντικό πρόσωπο μέσα στο παρακρατικό κύκλωμα, πρώτα της Θεσσαλονίκης, ύστερα της κυβέρνησης της δικτατορίας.»
Σε άλλο σημείο ο Γ. Μπέρτσος αναφερόμενος σε συζήτησή του με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή στην φάση της δεύτερης προεδρίας του μας λέει ότι τον είχε ρωτήσει γιατί οι χουντικοί δεν είχαν δικαστεί και για την ανάμειξή τους στην δολοφονία Λαμπράκη και για την υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ. Η απάντηση του Κ. Καραμανλή ήταν 5 λέξεις, 5 λέξεις πολύ σημαντικές: «Τα ισόβια ήταν για όλα.» Και ήταν ισόβια.
Στη συνέχεια ο Καραμανλής καθυστέρησε λιγάκι και συνέχισε: «Δεν πιστεύω να τα γράψεις όλα αυτά τώρα». Μετά μετάνιωσε και μου λέει «καλά, γράψ’ τα αργότερα».
Η αντιπαράθεση Καραμανλή–Ανακτόρων κορυφώνεται με την πτώση της κυβέρνησης με αφορμή το ταξίδι του βασιλικού ζεύγους στο Λονδίνο, αλλά και με την ευνοϊκή μεταχείριση του Γ. Παπανδρέου μετά τις εκλογές του Νοεμβρίου 1963.
Τα Ανάκτορα δίνουν εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον Γ. Παπανδρέου ενώ δεν διαθέτει κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Βέβαια δεν «αγάπησαν» ξαφνικά τον Γ. Παπανδρέου. Τον χρησιμοποιούν στην αντιπαράθεση με τον Κ. Καραμανλή. Σε λιγότερο από δύο χρόνια θα του πάρουν και αυτουνού την κυβέρνηση παρ ΄ ότι διέθετε κοινοβουλευτική πλειοψηφία.
Ο Κ. Καραμανλής ήταν αρχηγός ενός φιλομοναρχικού κόμματος και ταυτόχρονα είναι σε αντιπαράθεση με τα Ανάκτορα. Δεν έχει επιλογές εκτός από το να φύγει στο εξωτερικό (Παρίσι). Η ήττα που υφίσταται από αυτή την εξέλιξη είναι μεγαλύτερη από εκείνη των εκλογών του Νοεμβρίου 1963. Ουσιαστικά το 1963 ο Κ. Καραμανλής ηττάται πλήρως από τις άλλες δύο μερίδες της κάποτε ενιαίας μετεμφυλιακής Δεξιάς. Οι ελπίδες ότι ο ερχομός στην κυβέρνηση του κόμματος του Κέντρου θα σήμαινε κέρδος για την Δημοκρατική εξέλιξη στη χώρα, σύντομα θα διαψευστούν.
Η Ένωση Κέντρου, ο Γ. Παπανδρέου παρά το 53% των εκλογών του Φεβρουαρίου 1964, θα ανατραπούν από τα Ανάκτορα μόλις μετά από 17 μήνες διακυβέρνησης. Οι Χουντικοί με μεθοδεύσεις γύρω από την υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ θα συμβάλουν στη δημιουργία του κλίματος που θα διευκολύνει την ανατροπή. Ο Γ. Παπανδρέου θα αναφωνήσει. Ποιος κυβερνά «ο λαός ή ο Βασιλεύς;». Δύο χρόνια πριν ο Κ. Καραμανλής με αφορμή τη δολοφονία Λαμπράκη είχε αναρωτηθεί: «Ποιος επιτέλους κυβερνά αυτό τον τόπο;»
Η κυβέρνηση των αποστατών που προκύπτει από τα Ιουλιανά και χρειάστηκε δύο μήνες για να στηθεί, θα ζήσει 15 μήνες και θα αντικατασταθεί από την Κυβέρνηση του τραπεζίτη Παρασκευόπουλου που υποτίθεται ότι θα έκανε εκλογές. Κάποιοι παρατήρησαν: Ο Γ. Παπανδρέου ήρθε σε ρήξη με το Βασιλιά τον Ιούλιο του 1965 με αφορμή ένα ανακτορικό Υπουργό τον Γαρουφαλιά. Οι Υπουργοί της κυβέρνησης Παρασκευόπουλου ήταν όλοι ανακτορικοί.
Στην πραγματικότητα από τον Ιούλιο του 1965 μέχρι τον Απρίλιο του 1967 η κατάσταση μετακινούταν όλο και δεξιότερα με ταχύτητα. Τα πρωτοπαλίκαρα της Χούντας, οι πραξικοπηματίες του Απριλίου είχαν καταλάβει καίριες θέσεις στις στρατιωτικές μονάδες του λεκανοπεδίου, με ευθύνη της κυβέρνησης των αποστατών. Δεν είχαν παρά να κινηθούν την νύχτα της 20ης προς την 21η Απριλίου και να εγκατασταθούν στην εξουσία για τα επόμενα 7 χρόνια.
Ο Βασιλιάς με ένα κωμικοτραγικό πραξικόπημα το Δεκέμβρη του 1967 κατάφερε να θέσει εαυτόν εκτός μάχης. Μετά τον Κ. Καραμανλή ήταν ο δεύτερος παράγοντας της πάλαι ποτέ ενιαίας Δεξιάς που αναγκάζονταν να εγκαταλείψει τη χώρα. Οι χουντικοί για την ώρα είχαν επικρατήσει.
