Γράφει ο Γιώργος Παπαζαχαρίου
Σε όλες τις γλώσσες του κόσμου υπάρχουν λέξεις που δεν μεταφράζονται, δεν αποδίδονται μονολεκτικά. Στην Ελληνική κλασσικό και γνωστό σε όλους παράδειγμα είναι η λέξη “φιλότιμο” η ιδιαίτερη, αυξημένη ευαισθησία, ως στοιχείο του χαρακτήρα κάποιου σε σχέση με την προσωπική τιμή, την αξιοπρέπειά του και γενικότερα με την εικόνα που σχηματίζουν οι άλλοι (η κοινωνία, το περιβάλλον) γι΄ αυτόν.
Η λέξη είναι ουσιαστικοποιημένο ουδέτερο του επιθέτου φιλότιμος, και είναι σχεδόν αδύνατο να μεταφραστεί επαρκώς, γιατί περιγράφει ένα σύνθετο πλέγμα αρετών, που μόνο περιφραστικά αποδίδεται.
Το φιλότιμο είναι διαχρονικό δάνειο από το φιλότιμον της κοινής ελληνιστικής και ετυμολογείται από το αρχαίο ρήμα φιλέω και το ουσιαστικό τιμή.
Αρχικά δεν είχε την θετική έννοια που απέκτησε με την πάροδο του χρόνου Στην Πολιτεία του Πλάτωνα χρησιμοποιείται ειρωνικά «για αυτόν που αγαπά τη διάκριση, τον φιλόδοξο» ενώ ο Δημοσθένης τη χρησιμοποιεί για τον «άσωτο» ή «άπληστο» άνθρωπο.
Με το ξεκίνημα όμως της χριστιανικής εποχής, η λέξη αποκτά σταθερά θετική έννοια και η εμφάνισή της στις επιστολές του Παύλου, προς Ρωμαίους, Κορινθίους και Θεσσαλονικείς, εδραίωσε τη σημασία που έχει στη σύγχρονη ελληνική.
Στην προς Ρωμαίους χρησιμοποιεί το ρήμα φιλοτιμέομαι, για να κηρύξει τα καλά νέα του Ευαγγελίου σε ανθρώπους που δεν το έχουν ακούσει.
Στην προς Κορινθίους 5:9, το χρησιμοποιεί για να περιγράψει τον «κόπο» του με την έννοια του έργου και των προσπαθειών της ζωής του.
Στο 1ο Θεσσαλονικείς 4:11 το χρησιμοποιεί για να περιγράψει το είδος της φιλοδοξίας που πρέπει να έχουν οι πιστοί για να κάνουν τη ζωή τους με φιλότιμο: – μια ζωή υπεράνω μομφής, την οποία η κοινότητά τους εκτιμά για την καλοσύνη τους.
Το Μάρτιο του 2010 ο τότε Πρόεδρος των Η.Π.Α. Μπάρακ Ομπάμα σε εκδήλωση για την ημέρα της Ελληνικής ανεξαρτησίας, τόνισε την ελληνική έννοια του Φιλότιμου λέγοντας τα εξής: «…κυριολεκτικά, ορίζει την “αγάπη της τιμής”».
Αλλά πρακτικά, το Φιλότιμο σημαίνει πολλά περισσότερα. Είναι η αίσθηση της αγάπης για την οικογένεια, την κοινότητα και τη χώρα. Είναι η αίσθηση της αρχοντιάς και της ηθικής που κατοχυρώνεται στην ελληνική μυθολογία. Και είναι η αίσθηση του σωστού και του λάθους και το καθήκον να κάνουμε αυτό που είναι σωστό.
Ενώ η αγγλική γλώσσα δεν προσφέρει άμεση μετάφραση του Philotimo, οι Αμερικανοί πολίτες υποστηρίζουν αυτή τη βασική ιδέα κάθε φορά που προσφέρονται εθελοντικά στην τοπική τους κοινότητα, σκάβουν βαθιά στις τσέπες τους για να κάνουν δωρεές σε φιλανθρωπικούς σκοπούς ή γενικά κάνουν κάθε προσπάθεια για να βελτιώσουν τη ζωή του γείτονά τους.
Πηγή: Οι «Λέξεις» εμπεριέχονται στα Βιβλία – Ημερολόγια του Γιώργου Παπαζαχαρίου «Ταξιδεύοντας με τις λέξεις» 2020 – 2024 που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Ταξιδευτής και τις δημοσιεύουμε με την άδεια και του εκδότη, Κώστα Παπαδόπουλου και του Γιώργου Παπαζαχαρίου.
