Στην Θεογονία του Ησιόδου Χάος, είναι η προσωποποίηση του πρώτου από τα αρχέγονα θεϊκά στοιχεία. Το χάος είναι η φυσική κατάσταση των πραγμάτων. Ο Ησίοδος αφού ευχαριστεί τις Μούσες για την έμπνευση που του έδωσαν, εξηγεί πως αφού εμφανίστηκε το Χάος, γέννησε την πρώτη θεϊκή Τριάδα, την Γαία, δηλαδή την ύλη, τον Τάρταρο δηλαδή τον χρόνο, και τον Έρωτα, δηλαδή τη δημιουργία.
Η λέξη χάος ετυμολογείται πιθανόν από τη ρίζα ΧΑΥ ή ΧΑF, που σημαίνει το χάσμα αλλά όχι κάτι που είναι εντελώς κενό. Ο Ορφέας δίδασκε ότι το Χάος δεν είναι τόπος αλλά η άπειρη και γεμάτη αιτία του κόσμου, και το ονόμαζε χάσμα πελώριο χωρίς τέλος ούτε πυθμένα ούτε βάση. Αυτό το χάσμα γεννά και ορίζει τον έρωτα. Το Χάος, ορίζει χάσμα και όχι, αταξία.
Η Διοτίμα, στο συμπόσιο του Πλάτωνα ορίζει τον έρωτα ως ένδεια. Όσο οι ενδιαφερόμενοι παραμένουν ενδεείς – δηλαδή υπάρχει ακόμα κάποιο ανεκπλήρωτο κενό, κάποια ανεκπλήρωτη κατάκτηση – τόσο διαρκεί και η και ερωτική τους δυναμική. Όταν όμως το ζευγάρι έχει πλήρως χαρτογραφηθεί, τότε ο έρωτας εκλείπει.
Στο χάος του Αναξαγόρα ο νους διασπά, χωρίζει τη χαοτική ενότητα και επιβάλλει την τάξη. Το Χάος του Ησίοδου δεν είναι όμοιο με εκείνο του Αναξαγόρα που διακοσμήθηκε από το Νου.
Η ανάμνηση της ενότητας τροφοδοτεί τον έρωτα, το χάος, τον ορίζει.
Εφόσον ο νους βάζει τάξη, ο Έρωτας συμμαχεί με το χάος. Συμμαχεί με τον γεννήτορά του.
Το να παραδίδεται κανείς στον Έρωτα δεν σημαίνει ότι παραδίδεται ο ένας στον άλλο, αλλά ότι βρίσκει στον έρωτα το πλησιέστερο ομοιότυπό του.
“Ο Έρωτας κι ο θάνατος ισοσκελίζουν τη ζυγαριά της ύπαρξης” σημειώνει ο Καραγάτσης στο Αμρι Α Μούγκου”
Έρωτας: “πόθος για την παλιά ενότητα”, λέει ο Πλάτων, που δεν είναι τόσο ενότητα με τον “άλλο”, διότι πριν από τους “άλλους” που είναι έξω από μας και στους οποίους απευθύνεται ο έρωτας, ο “άλλος” κατοικεί μέσα μας, ή κατοικούμε μέσα του είναι αυτό από το οποίο αποχωριστήκαμε για να μπορέσουμε να ξεκινήσουμε την ιστορία μας.
Είναι η στιγμή που παίζουμε κορώνα- γράμματα την ισχυρότερη σιγουριά μας, τη ψευδαίσθηση της ατομικότητας. Αλλά το μη-ιστορικό θεμέλιο, απ’ όπου ξεκίνησε η ιστορία μας, συνεχίζει να μας διακατέχει σαν τραγικό αίνιγμα.
Στο σημείο αυτό ο Πλάτων βλέπει καλύτερα από τον Φρόιντ. Το αίνιγμα υπάρχει όχι επειδή είναι υποσυνείδητο, αλλά επειδή δεν έχει λύση.
Όποιος αγγίζει αυτό το αίνιγμα μαγεύεται κι έτσι αρχίζει μια σταδιακή παράδοση, η οποία επιτρέπει απλώς την επισήμανσή του.
Πηγή: Οι «Λέξεις» εμπεριέχονται στα Βιβλία – Ημερολόγια του Γιώργου Παπαζαχαρίου «Ταξιδεύοντας με τις λέξεις» 2020 – 2024 που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Ταξιδευτής και τις δημοσιεύουμε με την άδεια και του εκδότη, Κώστα Παπαδόπουλου και του Γιώργου Παπαζαχαρίου.
Και κάτι ακόμα (από το Καμίνι)
Ένα ποίημα του Μάνου Χατζιδάκι
Κρίση την είπαν την στιγμή
σαν εκοιμήθεις πλάι μου με χάρη,
την ώρα που ξεχύθηκαν μ’ ορμή
χίλια πουλιά να σκίζουν το φεγγάρι.
Κρίση την είπαν την πηγή
που πάνε τ’ άστρα να λουστούν το βράδυ,
να πιούν νερό να χτενιστούν στη γη
και να πλαγιάσουν στης αυλής μου το πηγάδι.
Κρίση την είπαν την ορμή
που φτιάχνει η αγάπη μέσα στο λιβάδι
κι η αναπνοή σου γίνεται στιγμή
που μ’ ακουμπά τ’ αγέρι του Θεού σαν χάδι.
