Γράφει ο Γιώργος Παπαζαχαρίου
Σήμερα θ’ ασχοληθούμε με την προέλευση φράσεων που χρησιμοποιούμε στις μέρες μας και οι ρίζες τους βρίσκονται στους Βυζαντινούς χρόνους.
Στο Βυζάντιο τους κλέφτες, τους δειλούς, τους μέθυσους, τους προδότες και τους μοιχούς τους διαπόμπευαν. Η διαπομπή, ήταν η περιαγωγή του ενόχου πάνω σ’ έναν γάιδαρο, διαδικασία που λεγόταν αλλιώς και συγύρισμα, εξού και η φράση “θα σε συγυρίσω” που σήμαινε θα σε τιμωρήσω, θα σε διαπομπεύσω.
Οι Νεαρές, νόμοι θεσπισμένοι από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό, όριζαν ως ποινή των ανωτέρω αδικημάτων το χτύπημα, το κούρεμα και την εξορία του ενόχου.
Αρχικά λοιπόν, η καμπάνα της εκκλησίας χτυπούσε για να προσκαλέσει το λαό να παραστεί στην τιμωρία και προέκυψε η φράση του “βάρεσαν καμπάνα”, για κάποιον ο οποίος γελοιοποιήθηκε μπροστά σε πολύ κόσμο.
Με την ίδια έννοια και με την ίδια προέλευση υπάρχει στη νεοελληνική και η φράση “έγινε βούκινο”, καθώς πολλές φορές το πλήθος το προσκαλούσαν όχι με την καμπάνα, αλλά φυσώντας μια σάλπιγκα από κέρατο βοδιού, που λέγεται βούκινο.
Αφού λοιπόν μαζευόταν ο λαός η τελετή της διαπόμπευσης ξεκινούσε και πρώτη πράξη αυτής ήταν το κούρεμα, το οποίο ήταν για τον ένοχο πολύ μεγάλη προσβολή.
Και δεν αρκούσε αυτό καθώς, κατά τη διάρκεια του κουρέματος λάμβανε χώρα και ξυλοδαρμός του τιμωρούμενου. Έτσι ως κατάρα, ως βρισιά για κάποιον που είναι τόσο αχρείος ώστε να αξίζει τέτοιο βασανιστήριο προέκυψε και η φράση “Άστον να κουρεύεται” την οποία χρησιμοποιούμε και σήμερα αποδεσμευμένη, όμως από το βάρος της βασανιστικής χροιάς.
Λόγω της άσχημης όψης που είχε ο ένοχος έλεγαν ότι είναι σαν κουρεμένο γίδι προέκυψε η λέξη κουρόγιδο, η οποία μετά από μια σειρά γλωσσικών μεταβολών προέκυψε το δικό μας “κορόιδο”.
Συνήθως οι γυναίκες είχαν μεγαλύτερο ποσοστό συμμέτοχης στις διαπομπεύσεις, ιδίως λόγω της μοιχείας. Έτσι η διαπομπευθείσα ονομάζονταν μπομπεμένη ή βαρύμπομπη απ’ όπου ίσως να προέρχεται το αττικό τοπωνύμιο Βαρυμπόμπη, πιθανώς από κάποια που αφού τιμωρήθηκε κατέφυγε εκεί που ήταν ερημικά, μακριά από τα καχύποπτα βλέμματα όσων την κατηγόρησαν και την τιμώρησαν.
Πηγή: Οι «Λέξεις» εμπεριέχονται στα Βιβλία – Ημερολόγια του Γιώργου Παπαζαχαρίου «Ταξιδεύοντας με τις λέξεις» 2020 – 2024 που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Ταξιδευτής και τις δημοσιεύουμε με την άδεια και του εκδότη, Κώστα Παπαδόπουλου και του Γιώργου Παπαζαχαρίου.
