Γράφει ο Γιώργος Παπαζαχαρίου
Από αυτό εδώ το βήμα ταξιδεύουμε, όχι μόνο στις ρίζες, αλλά και στους καρπούς και στα άνθη και στα φύλλα και στον κορμό των λέξεων που αναλύουμε.
Η λέξη από το Λέγω είναι η κύρια μονάδα της γλώσσας από άποψη συντακτική, γραμματική και σημασιολογική. Ως επιστημονικό αντικείμενο η λέξη δεν είναι εξίσου εύκολα αναγνωρίσιμη και αναλύσιμη. Αποτελεί αντικείμενο μελέτης της μορφολογίας ως προς την εσωτερική δομή της, της λεξικολογίας ως προς τη σημασία της, αλλά και της λεξικογραφίας ως προς τις πρακτικές πλευρές που αφορούν τη σύνταξη λεξικών.
Ο όρος λέξη μπορεί να αναφέρεται είτε σε ομιλούμενη είτε σε γραπτή λέξη, ή μερικές φορές σε κάποιο αφηρημένο νόημα. Οι ομιλούμενες λέξεις κατασκευάζονται από μονάδες που ονομάζονται φωνήματα, ενώ οι γραπτές λέξεις από σύμβολα που ονομάζονται γραφήματα, όπως είναι τα γράμματα του Ελληνικού αλφάβητου.
Στη γλωσσολογία, η λέξη είναι το μικρότερο στοιχείο με σημασιολογικό ή πραγματολογικό περιεχόμενο, με κυριολεκτική ή πρακτική σημασία, που μπορεί να εκφωνηθεί και να σταθεί μόνο του στο λόγο. Η βαρύτητα της λέξης στη γλώσσα τεκμηριώνεται επιπλέον από το ότι εμφανίζεται νωρίς στην παιδική γλώσσα, πολύ πριν από τις προτάσεις.
“Ανάγκη μεγάλων γνωμών και διανοιών ίσα και τα ρήματα τίκτειν” – Για να κατορθώσει κανείς να αποδώσει μεγάλες έννοιες, έχει ανάγκη και από τις ανάλογες λέξεις, υποστήριζε ο Αριστοφάνης.
Για το πόσο καθοριστική μπορεί να είναι μία και μόνο λέξη ο Αντρέ Μπρετόν ο ιδρυτής και θεωρητικός του υπερρεαλισμού έγραψε: Μια λέξη και όλα σώζονται. Μια λέξη και όλα χάνονται.
Η πολυβραβευμένη αφροαμερικανίδα ποιήτρια, πεζογράφος, ακτιβίστρια και καθηγήτρια πανεπιστημίου Μάγια Αγγέλου εύστοχα είχε επισημάνει τον καθοριστικό ρόλο της ανθρώπινης φωνής στη νοηματοδότηση των λέξεων.
«Οι λέξεις», έλεγε, «σημαίνουν περισσότερα απ’ ό,τι γράφεται σε ένα χαρτί. Χρειάζεται η ανθρώπινη φωνή για να τις εμποτίσει με σκιές βαθύτερου νοήματος».
Και ολοκληρώνουμε την μικρή μας περιήγηση στο ξέφωτο του δάσους των λέξεων με μια διαπίστωση του Αμερικανού συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας Φίλιπ Ντικ, που σήμερα είναι πιο επίκαιρη από ποτέ: The basic tool for the manipulation of reality is the manipulation of words. If you can control the meaning of words, you can control the people who must use the words. «Το βασικό εργαλείο για την χειραγώγηση της πραγματικότητας είναι ο χειρισμός των λέξεων. Αν μπορείς να ελέγξεις το νόημα των λέξεων, μπορείς να ελέγξεις τους ανθρώπους που πρέπει να χρησιμοποιούν τις λέξεις».
Και κάτι ακόμα… Χίλιες λέξεις αφήνουν λιγότερα ίχνη στη μνήμη από ό,τι μία και μόνο πράξη.
Πηγή: Οι «Λέξεις» εμπεριέχονται στα Βιβλία – Ημερολόγια του Γιώργου Παπαζαχαρίου «Ταξιδεύοντας με τις λέξεις» 2020 – 2024 που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Ταξιδευτής και τις δημοσιεύουμε με την άδεια και του εκδότη, Κώστα Παπαδόπουλου και του Γιώργου Παπαζαχαρίου.
