Γράφει η Μαρία Συμεωνίδου
«Όλοι οι ενήλικες είναι χάρτινες τίγρεις»
Ένα βιβλίο-ορόσημο
Το 1969 οι Δανοί εκπαιδευτικοί Σέρεν Χάνσεν και Μπο Νταν Άντερσεν και ο τότε πιο γνωστός ψυχολόγος Γέσπερ Γένσεν έγραψαν ένα βιβλίο για εφήβους που είχε ως στόχο να φέρει επανάσταση στη στάση των μαθητών απέναντι στο εκπαιδευτικό σύστημα, και όχι μόνο. Τίτλος του, Το κόκκινο βιβλιαράκι των μαθητών [Den lille røde bog for skoleelever].
Το βιβλίο αυτό, το οποίο μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες στις αρχές της δεκαετίας του 1970, παρουσίαζε τους ενήλικες ως «χάρτινες τίγρεις» και ενθάρρυνε τους νέους να αμφισβητήσουν τους κοινωνικούς κανόνες, καθοδηγώντας τους πώς να το κάνουν.
Στα θέματά του περιλαμβάνονταν: ο τρόπος με τον οποίο μαθαίνει κανείς, το πώς διδάσκουν οι καθηγητές και ποια είναι τα καθήκοντά τους, το τι φοβούνται οι ίδιοι και οι μαθητές, η βαθμολογία, η πειθαρχία, οι τιμωρίες, οι σχολικές εξετάσεις, οι διακρίσεις, αλλά και ο ελεύθερος χρόνος, οι σεξουαλικές σχέσεις, ο αυνανισμός, η ομοφυλοφιλία, η έκτρωση, τα ναρκωτικά, το αλκοόλ, το κάπνισμα, κ.ά.
Αντιδράσεις
Στη Δανία, παρότι το Κόκκινο βιβλιαράκι των μαθητών προκάλεσε συζητήσεις, οι έφηβοι είχαν τη δυνατότητα να το διαβάσουν.
Στον υπόλοιπο κόσμο όμως, λόγω της θεματολογίας του, του στοχευμένου αναγνωστικού κοινού του και των φιλελεύθερων, αντιεξουσιαστικών απόψεών του, προκάλεσε οργή σε ευρύτατους κύκλους.
Επικρίθηκε έντονα, από φόβο ότι θα διέβρωνε τον ηθικό ιστό της κοινωνίας και θα προκαλούσε αναρχία στα σχολεία, και η κυκλοφορία του απαγορεύτηκε ή παρεμποδίστηκε σε αρκετές χώρες (Ιταλία, Γαλλία, Ελβετία, Μεγάλη Βρετανία, κ.ά.).
- Ο πάπας το καταδίκασε ως ιερόσυλο.
- Ο Ισπανός εκδότης του φυλακίστηκε για τέσσερις μήνες.
- Κήρυκες της ηθικής, όπως η Βρετανίδα συντηρητική χριστιανή ακτιβίστρια Μέρι Γουάιτχαουζ, έκαναν εκστρατείες εναντίον του.
- Και η τότε υπουργός Παιδείας της Μεγάλης Βρετανίας, Μάργκαρετ Θάτσερ, ανησυχούσε πάρα πολύ για την κυκλοφορία του.
- Ύστερα από πληροφορία που έδωσαν στην αστυνομία η Γουάιτχαουζ και άλλοι για το σαφές σεξουαλικό περιεχόμενο του βιβλίου, τα γραφεία του Βρετανού εκδότη Ρίτσαρντ Χάντισαϊντ, ο οποίος είχε αγοράσει τα δικαιώματά του στα αγγλικά, δέχτηκαν έφοδο από το Τμήμα Ηθών. Ο Χάντισαϊντ διώχθηκε ποινικά, και η διαμάχη κορυφώθηκε σε μια δίκη, αποτέλεσμα της οποίας ήταν η απαγόρευση του βιβλίου βάσει του νόμου περί άσεμνων εκδόσεων. Η απόφαση αυτή επικυρώθηκε από το εφετείο και αργότερα από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Ωστόσο, εγκρίθηκε για έκδοση μια λογοκριμένη εκδοχή του βιβλίου.
Η ελληνική έκδοση
Στη χώρα μας το Κόκκινο βιβλιαράκι των μαθητών κυκλοφόρησε στις αρχές του 1975, από τις εκδόσεις Βέργος, σε μετάφραση και προσαρμογή της Ελένης Βαρίκα.
Η έκδοση ενός τέτοιου βιβλίου στην Ελλάδα της Μεταπολίτευσης αποτελεί αξιοσημείωτο γεγονός, καθώς έθιγε ζητήματα ταμπού, αδιανόητα για τις μαθητικές κοινότητες της εποχής.
Σήμερα το βιβλίο είναι δυσεύρετο στην έντυπη μορφή του.
Επανέκδοση του βιβλίου
Tο Κόκκινο βιβλιαράκι των μαθητών επανεκδόθηκε, αμιγώς και χωρίς λογοκρισία, το 2014.
Το εγχείρημα ανέλαβε ο Βρετανός εκδότης Μάρτιν Βάγκνερ, αφού πρώτα συμβουλεύτηκε δικηγόρους, οι οποίοι εκτίμησαν ότι η απαγόρευση του βιβλίου ήταν πλέον ξεπερασμένη και χωρίς νομική ισχύ.
Ο Σέρεν Χάνσεν, εβδομήντα τεσσάρων ετών τη χρονιά της επανέκδοσης του βιβλίου, είπε ότι, αν και δεν υπάρχει πλέον το αυταρχικό εκπαιδευτικό σύστημα που το βιβλίο στόχευε να αμφισβητήσει, φοβάται πως τα σημερινά παιδιά εκτίθενται σε ακόμη χειρότερες πιέσεις στην «κουλτούρα του ανταγωνιστικού κράτους» που το έχει αντικαταστήσει.
«Η εκπαίδευση δεν είναι πλέον μια προσωπική διαδικασία μόρφωσης», δήλωσε. «Αφορά αποτελέσματα εξετάσεων, τυποποιημένα τεστ και μετρήσεις.
»Το να είσαι έφηβος σήμερα είναι πολύ πιο δύσκολο απ’ όσο ήταν το 1969, όταν γράφτηκε το βιβλίο.
»Τότε μπορούσαμε, τουλάχιστον, να πούμε με βεβαιότητα τι έφταιγε στο σχολείο. Μπορούσαμε να το δούμε στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονταν τα παιδιά και στον τρόπο με τον οποίο τους έλεγαν να συμπεριφέρονται. Μπορούσαμε να το δούμε στην ανισότητα που διαιωνιζόταν από το σύστημα.
»Αλλά σήμερα, πιστεύω, οι μαθητές δεν θεωρούνται σχεδόν καθόλου άνθρωποι. Έχουν γίνει ένα είδος προϊόντος, και η πίεση για απόδοση αφορά κυρίως τη βελτιστοποίηση του ίδιου του συστήματος».
Ο Χάνσεν ανέφερε, επίσης, ότι το μήνυμα προς τα εγγόνια του είναι το ίδιο που αυτός και οι άλλοι συγγραφείς του βιβλίου απηύθυναν στους μαθητές σαράντα πέντε χρόνια πριν από την επανέκδοσή του: να μην παίρνουν τοις μετρητοίς ό,τι τους λένε οι κατέχοντες την εξουσία:
«Μην ακούτε το σύστημα, μην ακούτε τους ανθρώπους που θέτουν το πλαίσιο για την εκπαίδευσή σας. Χαλαρώστε, κάντε τα πράγματα που θέλετε να κάνετε. Και φροντίστε να δοκιμάσετε πολλά πράγματα προτού αποφασίσετε τι θέλετε να κάνετε στη ζωή σας».
Παραδέχτηκε, τέλος, ότι η πιο διάσημη φράση του βιβλίου, «Όλοι οι ενήλικες είναι χάρτινες τίγρεις», ήταν κατά κάποιον τρόπο ένα φτηνό κόλπο, καθώς οι συγγραφείς είχαν κλέψει αυτή τη φράση από το Κόκκινο βιβλίο του Μάο.
Μπροστά από την εποχή του
Πόσο επίκαιρο είναι όμως το Κόκκινο βιβλιαράκι των μαθητών σήμερα, πενήντα τρία χρόνια μετά την έκρηξη οργής που προκάλεσε;
Ο Μάρτιν Βάγκνερ, εντυπωσιασμένος από το πόσο φρέσκο δείχνει και στις μέρες μας το ύφος του βιβλίου, είπε:
«Ο τρόπος με τον οποίο αμφισβήτησε την εξουσία και το status quo εξακολουθεί να είναι επίκαιρος και σήμερα, και μάλιστα θα έλεγα ότι, δεδομένου του πόσο μεγάλο μέρος της σχολικής ζωής αφορά τεστ και αποτελέσματα, το μήνυμα προς τα παιδιά για την αμφισβήτηση της εξουσίας έχει γίνει ακόμα πιο επίκαιρο απ’ όσο ίσως ήταν στο παρελθόν».
Το μήνυμα του βιβλίου, υποστήριξε ο Σέρεν Χάνσεν, εξακολουθεί να είναι σοβαρό σήμερα. Στον πρόλογο που συνέταξε για τη νέα έκδοση, γράφει:
«Σήμερα χρησιμοποιούνται προσεκτικά πιο εξελιγμένες μέθοδοι για την πειθαρχία και την καθοδήγηση των παιδιών. Το σύνθημα είναι: Πρέπει να είσαι καλύτερος από τον διπλανό σου, πρέπει να νικήσεις τους συμμαθητές σου. Όλοι οι μαθητές βγαίνουν χαμένοι».
Ο Ντέιβιντ Λίμοντ, καθηγητής και ερευνητής στο Trinity College του Δουβλίνου, ο οποίος έχει γράψει ένα επιστημονικό άρθρο για το Κόκκινο βιβλιαράκι των μαθητών, δήλωσε:
«Μεγάλο μέρος του πνεύματος με το οποίο γράφτηκε το βιβλίο έχει θριαμβεύσει. Για παράδειγμα, σχεδόν κάθε σχολείο σήμερα έχει μαθητικό συμβούλιο, το οποίο είναι η φωνή των μαθητών.
»Σε ορισμένα σημεία το βιβλίο διαβάζεται σχεδόν σαν συνδικαλιστικό κείμενο, όπως όταν καλεί τα παιδιά να κάνουν κάτι για τις σχολικές τουαλέτες, οι οποίες βρίσκονται σε άθλια κατάσταση.
»Στις απλές εξηγήσεις του για το σεξ, το βιβλίο ήταν μπροστά από την εποχή του. Όσα έγραψαν οι συγγραφείς για το σεξ και τα ναρκωτικά μπορούν να θεωρηθούν ως μια σύγχρονη εκδοχή αυτού που σήμερα θα αποκαλούσαμε damage control. Παρότι την προσέγγιση αυτή δεν την επινόησαν οι συγγραφείς του βιβλίου, ήταν από τους πρωτοπόρους που την έφεραν στο προσκήνιο.
»Η ιστορία της απήχησης του βιβλίου στη Μεγάλη Βρετανία είναι ειρωνική. Αν η Γουάιτχαουζ και οι άλλοι δεν είχαν αποφασίσει να κινηθούν νομικά εναντίον του, πιθανότατα δεν θα είχε προσελκύσει τόση προσοχή. Με τη στάση τους, το βιβλίο απέκτησε πολύ ευρύτερο αναγνωστικό κοινό απ’ ό,τι θα είχε διαφορετικά».
Προσφορές με θέμα την ελληνική Επανάσταση 1821
Γιάννης Κορδάτος: Η κοινωνική σημασία της Ελληνικής επανάστασης
Ανωνύμου του Έλληνος: Ελληνική Νομαρχία
Στρατηγός Μακρυγιάννης: Απομνημονεύματα
Ο Ύμνος στην Ελευθερία σε τέσσερις γλώσσες
Θ. Ι. Κολοκοτρώνη: Κουλουβάχατα
Προηγούμενες προσφορές με θέμα το ΚΚΕ Εσωτερικού:
Τι είναι και τι θέλει το ΚΚΕ Εσωτερικού
Προβλήματα πολιτικής και ιδεολογίας
Πρόγραμμα Δημοκρατικής Διεξόδου
Γιατί δύο κομμουνιστικά κόμματα
Η απολογία του Μπάμπη Δρακόπουλου
Προσφορές με θέματα της Αριστεράς
Παντελής Πουλιόπουλος: Ένας διανοούμενος επαναστάτης
Δημήτρης Γληνός: Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ
Ερικ Χομπσμπάουμ: Μνήμες της Βαϊμάρης
Ανθολόγιο θεμάτων Σολωμικής ποίησης
Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης: Χαλασοχώρηδες
Ιδιωτικοποίηση του νερού, όπου έγινε απέτυχε
Κόμιξ
